Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Page 77

Hláka, frosthörkur, endurskoðun
fyrstu sýn virst sæmilega vel lukkaðir og hafa komið sér þokkalega fyrir.
En þegar betur er að gáð hafa þær allar beðið ósigur, það sem þær áttu best
til hefur hrakist út í horn fyrir langri röð málamiðlana sem smækka menn,
niðurlægja, koma í veg fyrir að þeir lifi „eins og samviskan býður“.
Einn slíkur er aðalpersónan í stuttri skáldsögu, „Bráðabirgðaniðurstöð-
ur“ (1970), Gennadí Sergejevitsj, tækifærissinnaður þýðandi Ijóða sem ort
eru á túrkmensku eða öðrum málum sem hann kann ekki sjálfur. Hann er á
flótta undan neyslufrekjunni og hundingshættinum í eiginkonu og syni
sem virðast hafa glutrað niður hverri ærlegri tilfinningu — en hann gerir
sér líka grein fyrir því, að hann er ekki miklu skárri sjálfur, uppgjörið fer út
um þúfur, Gennadí snýr aftur heim og loks er sem ekkert hafi gerst. Annar
af þessu sauðahúsi er Dmítríev verkfræðingur í „Skiptunum“ (1969). Hann
er uppalinn í heimi þar sem enn eimdi eitthvað eftir af ósérplægni og and-
legri ráðvendni fyrstu byltingarkynslóðarinnar, en er smám saman að
„skipta um“ og taka upp siði þá sem ríkja í fjölskyldu Lenu konu hans, þar
sem menn kunna að koma ár sinni fyrir borð, misnota sér sambönd og
kunningsskap, gera það gott. Heiti sögunnar er tengt því, að móðir Dmít-
ríjevs er helsjúk, og nú vill eiginkonan, sem hefur aldrei getað þolað gömlu
konuna, að skipt sé tveggja herbergja íbúð þeirra og herbergi sem gamla
konan býr í fyrir þriggja herbergja íbúð — allt undir því göfuga yfirskini
vitanlega, að nú geti fjölskyldan öll verið saman eins og einhverntíma áður
stóð til. Þetta er ein saga af mörgum um það syndafall að nota annað fólk -
Dmítríjev fellst á að nota sér veikindi móður sinnar, hann notar fyrrverandi
ástkonu með því að slá hana um peninga sem hann þarf á að halda vegna
íbúðabrasksins, hann hefur og notað sér sambönd tengdapabba til að koma
sér fyrir í þægilegu starfi, sem í rauninni var ætlað vini hans sem átti í erfið-
leikum. Þessar sögur eru ekki þrungnar spennu, miklu heldur lifa þær á
galdri hins smáa, á því að höfundur beitir sínum hógværa en áleitna næm-
leika til að afhjúpa lágkúru og siðferðilega uppgjöf, sem fela sig á bak við
orð og viðbrögð sem við fyrstu sýn virðast sjálfsögð og eðlileg. Um leið fá
lesendur innsýn í sovéska tilbrigðið við það „rottukapphlaup", þá lífsþæg-
indagræðgi, sem við þekkjum mætavel úr næsta nágrenni við okkur. I sov-
éska kapphlaupinu er kannski beitt ýmsum öðrum aðferðum en í vestrænu
þjóðfélagi, en niðurstaðan er svipuð: okkar mannleg reisn er okkar eigin
fótum troðin.
Þessar sögur eru af einstaklingum í samfélagi, þær eru innan ramma
raunsæislegrar hefðar, en þær eru óralangt frá þeim sósíalrealisma sem áður
var opinber stefna og hefur verið til skamms tíma, að minnsta kosti í hátíð-
legum ræðum. Kannski væri réttast að gefa höfundum þeirra verka sem hér
eru tekin dæmi af samheitið „siðferðilegir realistar". Vegna þess að þeir eru
467