Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Síða 81

Hláka, frosthörknr, endurskoðun
hve lítilmótlegur Sabítdsjan, sonur Kazangaps, er — ekki reyndum við,
hugsar hann, að mennta börnin okkar til að þau yrðu svona. Sabítdsjan,
sem talar gjarna um sig sem „opinbera persónu“, flytur hrokafulla ræðu
yfir járnbrautarkörlunum og dáist mjög að þeim möguleika, sem hann hef-
ur einhverstaðar lesið um, að brátt megi fjarstýra hverju mannsbarni með
útvarpsbylgjum, sem sendar séu til heilans, en Jedigei gamli skynjar strax
hrollvekjuna í slíku tali. Sonarómynd þessi vill ekkert af menningu og sið-
um þjóðar sinnar vita, honum finnst það heimskuleg sérviska að flytja lík
föður síns langar leiðir til Ana-Beít, og þegar hermenn og gaddavír stöðva
líkfylgdina reiðist hann Jedigei einum, en telur öll boð og bönn valdsins
sjálfsögð — „áætlun er áætlun og búið spil“. Jedigei líkir Sabítdsjan í huga
sér við „mankúrt" sem hvorki man föður né móður — og harðari fordæm-
ingu er varla hægt að finna um þá kynslóð sem vill tolla í sovéskri tísku og
framapoti.
Fortíðareftirsjá í ofangreindum skáldsögum og mörgum öðrum verkum
ber einatt keim af trú forfeðranna. Þetta kemur fram með ýmsum hætti.
Gennadí í sögu Trífonovs, „Bráðabirgðaniðurstöður" hneykslast á yfir-
borðslegu daðri konu sinnar við trú feðranna, sem kemur meðal annars
fram í óprúttinni viðleitni til að komast yfir gamlar helgimyndir gamallar
og fákænnar vinnukonu. I leikriti Viktors Rozovs, „Þiðurhreiðrið", er það
hámark hroka og sjálfbirgings samviskulipurs vísindamanns, sem fer þar
með aðalhlutverk, að hann neyðir dóttur sína til að hrækja á helgimyndir
sem hann safnar af fordild, en hún krýpur í bæn fyrir þegar harmar ætla að
yfirbuga hana. Manndráparinn ungi í sögu Shúkshíns, „Mig langar að lifa“,
segist með ánægju draga garnirnar úr þessum Jesú Kristi í refsingarskyni
fyrir hans fallegu lygasögur um manngæskuna, og sagan „Karl í krapinu"
lýsir því svo ekki fer milli mála, hvaða augum höfundur lítur á það, að
kirkjur fornar eru eyðilagðar — til dæmis vegna þess að einhvern vantar
múrsteina í svínakofa. „Guð býr í þeim sem sál hefur,“ segir Darja í sögu
Raspútíns. Jedigei, hin „jákvæða“ persóna í skáldsögu Ajtmatovs, rifjar í
líkfylgdinni upp hálfgleymdar bænir múslíma því að þær eru svo óralangt
frá óþurftarmælgi samtímans: „Þessi orð hafa verið slípuð um aldir eins og
gullflögur og þau eru allrasíðustu orðin sem lifendur eiga að mæla yfir hin-
um dauðu.“ Af þeim sökum, segir Jedigei, verða menn að kunna bænir.
Hann segir líka við guð sinn, sem hann veit ekki lengur hvort er til eða
ekki:
„Þegar ég snýr mér til þín með bænir mínar, þá er ég í rauninni að snúa
mér til sjálfs mín fyrir milligöngu þína, og á þeirri stundu er mér gefið að
hugsa eins og þú værir sjálfur að hugsa, skapari minn.“
Vitanlega væri ofmælt að nota dæmi af þessu tagi til að draga þá ályktun
471