Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Síða 29

JUAN GOYTISOLO OG HEIÐUR SKÁLDSÖGUNNAR
menningarheima. Formblöndunin rennur saman við efnisblöndunina. Ég
tek sem dæmi einn kafla úr bókinni, það er kaflinn „Stefnumótið“. „Ég“ frá-
sagnarmannsins umbreytist í „hann“ („hann segir honum“) og síðan yfir í
fleirtölu eignarfornafna („hin ógæfusama hetja okkar“). í lokin veit sögu-
maðurinn-sögupersónan ekki „hvort hann er heldur þessi fjarlægi einstak-
lingur sem hrifsar til sín nafn hans eða þessi goytisolo sem skapar hann“. Það
eina sem við vitum er að frammi fyrir okkur hefur mótast „farandsjálf innan
frásagnarinnar“ þar sem persónan er margföld og sögumaður einnig, og í
þeim renna saman raddir sem eru báðum framandi. En um leið renna sögu-
mennirnir, þeir sem raddirnar tilheyra, saman og skapa þar með málfarslega
blöndun sem samsvarar þeirri menningar- og kynþáttablöndun sem er við-
fangsefni skáldsögunnar.
Bakgrunnur Goytisolos er skýr og hann er spænskur: að kynblanda er að
cervantísera, og að cervantísera er að gyðinggera og íslamísera; að umfaðma
að nýju þann sem hefur verið útskúfaður og hundeltur; að endurheimta þá
köllun að bjóða menn velkomna og yfirstíga álög útskúfunarinnar; að jaðra
miðjuna og ráðast á jaðrana út frá mörgum miðjum samtímis. Goytisolo
gefur „endur-innsetningu“ útskúfunar sinnar gríðarmikinn kraít vegna þess
að hann samþættir hana annarri mikilli skáldsagnahefð, þeirri sem tilheyrir
endalokum málfarslegrar einingar fornaldarinnar, eða þessari úrkynjuðu
nostalgíu fornmenntastefnunnar sem er tímabil rétttrúnaðarins. í heimi
fornaldar skilja allir alla: Príam og Agamemnon, París og Akkíles. Don
Kíkóti skilur aftur á móti ekki Sansjó, né sá síðar nefndi hinn. Meðlimir
Shandy-fjölskyldunnar skilja ekki hver annan. Frú Bovary skilur ekki eigin-
mann sinn, né heldur Anna Karenína sinn. Skáldsagan verður að grípa til
gáskans til að geta fallist á að fólk gerir sig skiljanlegt á ýmsa vegu og að hægt
er að segja hlutina á margan hátt. Shklovskíj benti á að tungutak skáldsög-
unnar er stöðug endurvinnsla allra stiga tungumálsins; því eins og þeir vita
allir jafn vel, Cervantes, Balzac, Shaw og Raymond Queneau, er tungumálið
Qölbreytilegt vegna þess að það er lagskipt, og það er lagskipt vegna þess að
talsmáti þess tilheyrir ekki eingöngu samfélögum sem eru margbreytileg
heldur einnig aðskilin og óréttlát. En þau eru líka undarleg og ruglingsleg,
þar sem innflytjandinn birtist sem boðberi annars tungumáls til viðbótar,
sem oft á tíðum er ekki einu sinni sameiginlegt tungumál þjóðarinnar. Þegar
Goytisolo sá að hann var skyndilega umkringdur tyrkneskum innflytjend-
um í Sentier-hverfmu sínu í París, gerði hann nokkuð sem hver einstaklingur
gæddur lágmarks skopskyni, skynsemi og umhyggju ætti að gera: hann lærði
tyrknesku.
Hinn málfarslegi drifkraftur nútímaskáldsögunnar, þetta kynblend-
ingseinkenni hennar, paródían, stælingin, afleiðslan, allt er þetta tilraun til
TMM 1999:1
ww w. mm . ís
19