Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 159

RITDÓMAR
tekur hann þennan mann með í ferðalag
og sýnir okkur hinn stóra heim þessa
tíma með örnæmum augum hans og um
leið inn í hugskot hans og fortíð.
Þessi ferð breytir Sturlu. Hafi hann
áður verið efablandinn gagnvart land-
vinningum sínum og hetjugervi á Islandi
er hann nú klofinn niður í rót. En hann á
ekki annars kost en að halda áfram að
gegna hlutverki sínu í þágu ættarinnar,
konungsvaldsins, valdadrauma konu
sinnar, ffarn til hinna óumflýjanlegu
endaloka.
Sagnastíll
Morgunþula í stráum skiptist svo að segja
jafnt á milli íslands og útlanda: upphafs-
og lokahluti gerast á íslandi og þar er
stiklað á atburðum í lífi Sturlu frá
bernsku til æviloka, en millibálkar bera
yfirskriftirnar Frakkland (1233), Ítalía
(1233-34), Róm (1234) og París (1234).
Loks er örstuttur eftirmáli sem gerist í
Noregi.
Stíll sögunnar bylgjast eftir efninu.
Hér má sjá stíl sem minnir á Sturlungu
og íslendingasögur; lærðum stíl bregður
fýrir þegar Styrmir ffóði fer að þylja
fræði sín og víða endranær, og svo koma
ljóðrænni stílafbrigði, furðusögur og
ævintýri, leiðslubókmenntir, miðalda-
fræðirit, flökkusögur farandmunka.
Minnst hefur verið á Gerplu Halldórs
Laxness í tengslum við þessa bók, og
vissulega hljóta þessar bækur að teljast
merkastar þeirra sem sækja efhi til heims
fornsagnanna. En annars eru þetta mjög
ólíkar bækur. Það má benda á sameigin-
leg einkenni svo sem eins og að báðar
segja frá hetjum frá því þær vaxa upp í
föðurgarði og þangað til þær lúta í gras
og að báðum lýkur í logninu á undan
storminum, rétt áður en lokaorrustan
skellur á. Báðar fjalla um siðaboðskap og
hetjuhugsjón íslenskra miðalda, en með
gerólíkum hætti. Halldór fjallar um
heiðna söguöld, Thor um þann kristna
menningarheim miðalda sem fólk á Sturl-
ungaöld hrærðist í. Frásagnaraðferð Hall-
dórs er írónísk fýrst og fremst. Hann
styðst við aðferðir íslendingasagna, notar
eingöngu orð sem eru forn eða sem ekki
er hægt að afsanna að séu forn en bregður
líka fýrir sig, í hófi, ýmsum öðrum forn-
um stíltegundum þegar henta þykir. Mál-
far Thors ber keim af fornsögum án þess
að vera bundið af þeim. Hann lýsir yfir-
leitt ekki úr írónískri fjarlægð heldur sam-
samast sögunni: helsta frávikið frá
sagnastílnum felst í því að í stað þess að
sögumaður standi utan við og skrái hlut-
laust það sem fýrir augu ber tekur hann
sér stöðu hjá einni persónu verksins og
veitir innsýn í viðbrögð hennar og vitund
og gerir hana um leið nákomna lesanda,
örsjaldan gefur hann henni sjálfri orðið.
En þær persónur sem sögumaður
tengir sig við, helst Sturla og stöku sinn-
um Aron Hjörleifsson, eru dular og
barma sér ekki þegar á hólminn er komið.
Lýsingar á vígaferlum eru þannig kaldar,
hraðar, ópersónulegar, líkt og í fornsög-
unum, og sýna á kaldranalegan hátt til-
gangsleysi og grimmd blóðsúthellinga og
ofbeldisverka. Með sjónbeiningu einnar
persónu er slík frásögn um leið gædd sál-
fræðilegri og táknrænni dýpt. Hér kemur
upp í hugann magnaður kafli sem segir
frá vígi Hafþórs og undankomu Arons frá
Valshamri (75-80), eða viðureign Sturlu
og Arons í Grímseyjarför:
Skipið færðist nær og nær, og herinn í
fjörunni, og árarnar lustu sjóinn og
lömdu upp löður í fjöruborðinu og
renndu upp í sandinn, og hann hljóp
upp í brúkið einsog þetta væri einka-
fundur hans og Arons og varðaði þá tvo
eina. Aron var með vopn Tuma og eggj-
aði Sturlu að sækja eftir þeim. Sturla
hleypur að honum og heggur sverði
TMM 1999:1
www.mm.is
149