Són - 01.01.2005, Blaðsíða 165

UM BIRTING 165
sé minnst á vinnu. Það var ekki lítið afrek að gefa Birting út í þessu litla
landi. Á sjöunda áratugnum þótti manni af tímaritum frá Norður-
löndum mestur veigur í Bonniers litterära magasin, Ord och bild,
Vinduet og Vindrosen, meðan hún var og hét. Sjálfsagt hafa komið út
fleiri slík sem ekki var að finna í tímaritahillu Landsbókasafns. Þessi
tímarit voru gefin út af öflugum forlögum hjá milljónaþjóðum. Voru
þau betri, merkilegri eða áhrifameiri en Birtingur? Ég held varla. Það
þurfti ekki að miða við fólksfjölda til að bera hann saman við þau.
Auðvitað var Birtingur barn síns tíma. Það lá einmitt í eðli hans að
vera spegill þess sem var að gerast. Þetta voru tímar þegar mörk virt-
ust skýr milli skapandi alvörulistar, sem var að þróa það sem best var
gert, og afurða fjöldamenningarinnar sem var að verða alþjóðleg þótt
það væri ekki í sama mæli og síðar. Því fór fjarri að Birtingsmenn
fyrirlitu alþýðumenningu — það sést best í skrifum Harðar Ágústs-
sonar — en þeir gerðu eins og aðrir á þeim tíma skarpan greinarmun
á rótfastri alþýðumenningu og alþjóðlegri fjöldamenningu. Síðari
kynslóðir listamanna hafa verið opnari fyrir því að þar geti líka verið
sanna tjáningu og jafnvel gimsteina að finna innan um ruslið. Skörp
tvískipting í viðhorfi til lista leiddi auðvitað stundum til nokkurs
hroka og snobbs hjá þeim sem töldust gæta fjöreggsins í listinni og
aðdáendum þeirra, og geta fáir svarið það af sér sem voru að komast
til vits og ára um 1960. Ég finn ekki mikið fyrir þessu í Birtingi. Vera
má að mönnum þyki nú líklegt að Thor Vilhjálmsson hafi verið mest-
ur nýjungamaður í hópnum, en hann fór ekki fram úr sjálfum sér; ef
hann skynjaði ekki gildi nýjunganna hafnaði hann þeim, eins og sjá
má í deilunni um Dieter Rot, þar sem hann var í andstöðu við aðra
Birtingsmenn, og reyndar líka í „Syrpu“ þar sem fram kemur lítið álit
hans á gjörningum.
Annað tímanna tákn sem lesandi á 21. öld veitir athygli er rýr hlut-
ur kvenna meðal höfunda Birtings og þeirra sem um er fjallað. En ég
er hálfhræddur um að maður hafi ekki tekið eftir því eða þótt það
skrýtið á þeim tíma.
Þegar bú Birtings er gert upp er myndin skýr. Hann er málgagn
módernista, en módernista með ríka sögulega vitund á sviði lista og
menningar, einlægra hugsjónamanna sem vildu að Ísland og Íslend-
ingar losuðu sig við hjárænu og forpokun, forðuðust smáborgaraskap
og yfirborðsmennsku en yrðu virkir og sjálfstæðir þátttakendur í fjöl-
breytilegri list heimsins. Það má kalla táknrænt að Birtingur hætti að
koma út 1968.
Einhver spurði mig nýlega hvers vegna sautján ára unglingur á