Són - 01.01.2005, Page 95

95ÞANKABROT UM LJÓÐBYLTINGAR
Ég hef reyndar fréttir að færa. Hinar óvæntustu. Annað eins
hefur ekki vitnast. Það hefur verið hróflað við ljóðlínunni.15
Það sem einkenndi ljóðlínuna í frönskum brag — og var ólíkt brag
sem byggðist á lengd atkvæða (eins og í forngrísku) eða misþungri
áherslu atkvæða (eins og í íslensku og öðrum germönskum málum) —
var atkvæðatalningin, fastur fjöldi atkvæða í ljóðlínu. Sú breyting var
því róttæk þegar ‚hróflað‘ var við ljóðlínunni. Atkvæðatalning og rím
höfðu hlítt afar ströngum reglum,16 og frönsk ljóðlist var miklu niður-
njörvaðri en til dæmis ljóð á íslensku eða ensku. Vadé dregur síðan þá
ályktun að samræmisfullum brag hafi verið hafnað —
af því að hann hæfir ekki til að túlka veröld sem er sundruð,
miðjulaus, í brotum, en einmitt þannig kemur okkur heimur
nútímans fyrir sjónir af ástæðum sem í senn eru sögulegar,
félags- og þekkingarfræðilegar.17
Þetta er athyglisverð tilgáta. Að ljóðbyltingin sé andóf gegn samræm-
isfullum ljóðheimi í samræmislausri veröld. Eða svo vikið sé við
orðum Brechts um nauðsyn þess að grípa til nýrra aðferða í leikhúsi:
Þegar heimurinn hæfir ekki lengur ljóðforminu þá hæfir ljóðformið
ekki lengur heiminum.18
Í orðum Brechts felst að nýtt inntak sprengi af sér form sem ekki
hæfa því. Breikki bilið um of verði bylting. Ætla má að byltingarskáld-
unum hafi ekki þótt hefðbundin ljóðform og skáldskaparaðferðir
duga til að fjalla um ýmis ný yrkisefni sem iðnvæðing og borgvæðing
höfðu fætt af sér og löngu var farið að fást við í skáldsögum. Þeim
fannst brýnt að um allt mætti fjalla í ljóðum og höfðu ekki sömu
hugmyndir og eldri kynslóðir um hvað væri ‚skáldlegt‘. Þau vildu
losna við póetískar klisjur og færa ljóðmál nær töluðu máli síns tíma.
15 „J’apporte en effet des nouvelles. Les plus surprenantes. Même cas ne se vit
encore. On a touché au vers.“ Hér ívitnað eftir Vadé (1996:206).
16 Sjá t.d. Jean Milly (1992:237–259).
17 Yves Vadé (1996:207).
18 Árið 1926 hefur Elísabet Hauptmann eftir Brecht svofellda athugasemd um vanda
þess að fjalla um ýmsa þætti nútímalífs í hinu gamla þriggja eða fimm þátta leik-
riti: „Þessir hlutir eru ekki dramatískir í venjulegum skilningi, og þegar þeir eru
„umortir“ þá eru þeir ekki lengur sannir […] og þegar við sjáum að heimur sam-
tímans hæfir ekki lengur leikritsforminu þá hæfir leikritsformið einfaldlega ekki
lengur samtímanum.“ Hauptmann (án ártals:243).