Són - 01.01.2005, Blaðsíða 122

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON122
‚módern‘ heldur af því þau væru frábær skáld. Hér sjáum við þá
hvernig orðið byrjar sem merkimiði en verður fljótt að gæðastimpli
gagnrýnenda. Nú er það auðvitað rétt að ýmsar eigindir sem algengar
eru í nútímaljóðum má finna í eldri skáldskap, um það þarf ekki að
deila; en það er ankannalegt, og bendir til þess að orðanotkun sé hæpin,
að kalla kvæði Sapfóar eða Villons módern, því grunn-merkingarþáttur
þess orðs hlýtur alltaf að vera ‚nútíminn‘. Í mínum augum að minnsta
kosti er það lokleysa að tala um að nútímaljóð — eða módern ljóð — hafi
verið ort í fornöld, og minnir á þá kenningu Stendhals (1823) að
Sófókles og Evrípídes hafi verið ‚ótvíræðir rómantíkerar‘.103
Annars er notkun hugtaksins misjöfn eftir þjóðum sem vonlegt er,
en einnig innan sama málsvæðis. Í umræðum á ensku virðist hugtak-
ið modernism yfirleitt notað um ýmis einkenni skáldskapar sem fer að
gæta í lok nítjándu aldar og árdaga hinnar tuttugustu. Að öðru leyti
er hvergi nærri full samstaða um merkingarsvið hugtaksins og sögu-
legan tíma þess.104 Samkvæmt þeim ritum á ensku um nútímaskáld-
skap sem mér eru kunn hættir módernismans að sumra dómi að gæta
um 1940, að annarra dómi á sjötta, sjöunda eða áttunda áratug
aldarinnar.105 Að skeiði módernismans loknu er síðan yfirleitt talið að
postmódernismi taki við í ljóðlistinni, en engin samstaða er um það
heldur í hverju hann sé fólginn eða af hverju megi ekki tala áfram um
módernisma þó að skáldskapurinn hafi breyst með nýjum kynslóðum
og haldi áfram að breytast.106 Nú er það svo, eins og breski sagn-
fræðingurinn G.M. Trevelyan komst að orði, að „ólíkt dagsetningum
eru tímabil ekki staðreyndir. Þau eru hugmyndir sem menn gera sér
eftirá um liðna atburði“.107 Eitthvað svipað mætti segja um bók-
menntasöguna: Ólíkt skáldum og rithöfundum, ljóðum og öðrum
bókmenntaverkum er módernisminn ekki staðreynd, hann er safn
hugmynda, oft lítt samstæðra, sem menn hafa gert sér eftirá til að
reyna að skilja þróun bókmennta á tilteknu tímabili.
Í umfjöllun um breytingarnar sem urðu í ljóðagerð á Íslandi fæ ég
103 „Sophocle et Euripide furent éminemment romantiques.“ Ívitnað hjá Antoine
Compagnon (1990:26).
104 Í bók sinni The Concept of Modernism gerir Ástráður Eysteinsson ítarlega grein fyrir
notkun hugtaksins og mismunandi skilningi þess í bókmenntaumræðu, aðallega
á ensku málsvæði.
105 Sjá t.d. Malcolm Bradbury og James McFarlane (1991:12), og David Perkins
(1987:332).
106 Það gefur auga leið að því þrengra sem módernisminn er skilgreindur þeim mun
brýnni finnst mönnum þörfin á öðrum isma með nýju heiti á eftir honum.
107 Hér ívitnað eftir Malcolm Bradbury og James McFarlane (1991:19).