Són - 01.01.2005, Blaðsíða 33

JÓÐMÆLI 33
ekki skrifað.4 Um sumt í skinnhandritunum orkar tvímælis hvernig
lesa má.
Kvæðið Barngæludiktur / Barngælubálkur ber þess merki að vera
upphaflega ort undir áhrifum kaþólskra siðaboða áður en tekið var
við lútherskum sið hérlendis að skipan danskra yfirvalda. Sumstaðar
gætir þess í Barngælubálki að hugsunin hafi verið hneigð að lútherskum
boðskap þar sem aftur Barngæludiktur virðist staðfastari í kaþólskum
sið. Dæmi má taka. Í 2. erindi í Barngæludikti ákallar ljóðmælandi Jesú
Maríuson að geyma barnið. Samsvarandi er 3. erindi í Barngælubálki;
í stað þess að fela Maríusyni barnið er skaparinn beðinn að lúthersk-
um hætti að láta góðan engil sinn geyma þess. Annað dæmi er að í 10.
erindi í Barngæludikti er meynni ráðið að fara til messu og hlýða
„tíðum öllum“ en í samsvarandi erindi í Barngælubálki (nr. 39) er farið
nær lútherskum boðum og henni sagt að fara til kirkju og hlýða
„guðspjalls orðum“. Í 16. erindi í Barngæludikti gætir þess kaþólska
siðar að falla á knébeð í tilbeiðslu, en knébeðjarfall tíðkast ekki á
sama hátt í lútherskum sið. Samsvarandi erindi er ekki í Barngælubálki.
Í 68. erindi í Barngælubálki ræður ljóðmælandi meynni til þess að
forðast „bragna þá alla / sem bann gjöra“ og næsta erindi lýsir eldum
vítis sem bannsmenn kynda sjálfum sér. Víslega er hér varað við
umgengni við þá sem sjálfir felldu á sig bann af verkum sínum og
kölluðu yfir sig vítisloga eftir kaþólskum siðaboðum sem þó eldi eftir
af í lútherskum sið ef svo bauð við að horfa. Í 71. erindi í Barngælubálki
segir: „Heiðra skaltu / helgar tíðir / og skipa svo / skötnum þínum /
fasta þú jafnan / ef fullstyrk er / svo sem klerkar / köppum bjóða.“
Eftir orðunum haldast hér áherslur kaþólsks siðar á helgar tíðir og
föstur. Tvö síðastnefnd erindi (68. og 71.) eiga ekki hliðstæður í
Barngæludikti sem er óheill einsog fyrr segir. Af dæmunum má ráða að
í báðum gerðum kvæðisins er kaþólskri trúarhugsun haldið, en þegar
samanburði verður við komið virðist Barngælubálkur vera hollari
kenningum sem mótmælendur aðhylltust. Því mun óhætt að giska á
að Barngæludiktur standi nær eldri og upprunalegri gerð og er því
prentaður hér á undan Barngælubálki.
Skáldið felur nafn sitt og meyjarinnar sem ort er til eftir aðferð
4 Minnilegasta frásögn íslensk úr héruðum Eistlands er í Brennu–Njáls sögu; þar
segir að í bardaga við víkinga í Eysýslu fékk Gunnar Hámundarson atgeirinn sem
fylgdi honum síðan. Brennu-Njáls saga (Íslenzk fornrit XII). Einar Ól. Sveinsson gaf
út. Rvk. 1954, 79–82.