Són - 01.01.2005, Blaðsíða 11

Són - 01.01.2005, Blaðsíða 11
ÍSLENSKAR LAUSAVÍSUR OG BRAGFRÆÐILEGAR BREYTINGAR 11 stórlega og falla um leið í skugga af nýjum háttum, aðallega dans- háttum og nýtilkomnum rímnaháttum sem verða fljótlega ráðandi í lausavísum og í íslenskum kveðskap í heild. Breytingar á „gömlu háttunum“ tengjast hljóðdvalarbreytingunni, ásamt almennri til- hneigingu til einföldunar sem hafði þá ríkt í kveðskap um hríð.6 Hljóðdvalarbreytingin hófst að líkindum ekki síðar en á 14. öld og var enn að ganga yfir á 16. öld. Helstu áhrif hennar voru þau að öll sérhljóð urðu löng í áhersluatkvæðum ef eitt stutt samhljóð (eða ekkert) fór á eftir en stutt annars. Auk þess urðu öll áhersluatkvæði löng, en í fornmáli hafði áhersla aðeins verið eitt skilyrði fyrir því að atkvæði væri langt.7 Af þessu leiddi að atkvæðalengd í sjálfu sér hætti að skipta máli fyrir bragarhætti heldur varð áherslan ráðandi þáttur í hrynjandi. Það leiddi til hruns bragkerfis dróttkvæða eins og það var fyrir hljóðdvalarbreytinguna. Áhrif hennar koma þó seint fram í kveðskap þar sem gömul hefð hélst tiltölulega lengi. Á árunum 1400–1550 var enn talsvert ort bæði undir réttum drótt- kvæðum hætti eins og hann var á miðöldum og undir einhvers konar hálfhnepptum dróttkvæðum hætti. Í honum eru að jafnaði sex brag- stöður í vísuorði en ólíkt reglulegum dróttkvæðum hætti er engin klásúla8 heldur ber síðasta atkvæði jafnan áherslu, óháð því hvort það er sterkt eða veikt eftir reglum fornmálsins. Hátturinn verður því miklu reglulegri en á miðöldum en þá var fjöldi bragstaðna í vísuorði breytilegur, líkt og í dæmi Snorra Sturlusonar í Háttatali.9 6 Einkum er átt við einföldun í setningaskipan og myndmáli dróttkvæða. Sbr. t.d.: Guðrún Nordal (2001). 7 Atkvæði var talið langt að fornu ef það bar áherslu, hafði langt sérhljóð og a.m.k. eitt samhljóð (stýri) eða stutt sérhljóð og a.m.k. tvö samhljóð (eitt langt samhljóð kom einnig til greina: manna). Önnur atkvæði voru stutt. Að jafnaði komu aðeins löng atkvæði til greina í sterkar stöður (ris) í dróttkvæðum vísuorði en það breytt- ist á 14.–16. öld. Nánar um breytingar og undantekningar frá reglum um forna og nýja lengd sbr.: Stefán Karlsson (1989:8-9), Kristján Eiríksson (2002), Kristján Árnason (1980:7 og áfram, 121 og áfram). 8 Klásúla, eða kadensa (e. cadence), heita í umfjöllun um dróttkvæði síðustu tvö atkvæði í vísuorði þar sem fyrra atkvæðið er bragfræðilega þungt, þ.e. langt (áherslu)atkvæði, en seinna atkvæðið er létt (stutt). 9 Sbr. 77. vísu Háttatals (1991:32), 5. vísuorð.: „árla sér ungr jarl“. Þar eru bragstöður (samstÄfur í máli Snorra) aðeins fimm en Snorri tekur fram: „Í þessum hætti eru sex samstÄfur í vísuorði, en eigi er rangt þótt verði fimm eða sjau“. Slíkur varnagli er ekki sleginn við skilgreiningu á dróttkvæðum hætti (þótt þar séu líka vísuorð með fimm bragstöðum), aðeins segir: „Hverju vísuorði fylgja sex samstÄfur“ (Háttatal 1991:4).
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Són

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Són
https://timarit.is/publication/1139

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.