Són - 01.01.2005, Blaðsíða 10

Són - 01.01.2005, Blaðsíða 10
YELENA SESSELJA HELGADÓTTIR10 Í þessari grein verður aðallega fjallað um lausavísur en tilgangur- inn með henni er einkum að rekja breytingar 14.–16. aldar á bragar- háttum miðalda og athuga hvaða þátt þeir eiga í mótun nýrra hátta, fyrst og fremst rímnahátta. Ástæða þess að lausavísur urðu fyrir val- inu er ekki síst sú að á afmörkuðu sviði þeirra sjást breytingar mjög glöggt. Lausavísnakveðskapur er einnig mjög viðkvæmur fyrir breytingum vegna togstreitu sem honum fylgir: lausavísan er til- valin til ýmissa tilrauna sökum þess hve stutt hún er en jafnframt er lausavísan ein íhaldssamasta og hefðbundnasta bókmenntagrein allra tíma á Íslandi þar sem rík hefð býr alltaf að baki henni. Rímur eru í mörgu frábrugðnar lausavísum, meðal annars vegna þess að þær eru vönduð verk skálda eða kunnáttusamra hagyrðinga, ósjald- an menntaðra, fremur en augnabliks- og tækifæriskveðskapur. Því ber að gæta varúðar þegar niðurstöður sem gilda um lausavísur eru yfirfærðar á rímur. Efni rannsóknarinnar sem liggur að baki þessari grein eru um 70 lausavísur sem telja má ortar á bilinu 1400–1550.4 Flestar eru vísurn- ar á spássíum handrita og á fyrstu og öftustu síðum, einkum framan af umræddu tímabili, en í meginmál handrita áttu lausavísur ekki afturkvæmt fyrr en verulega tók að líða á 16. öld. Ástæða þess er bæði sú að mjög fáir meginmálstextar sem gætu hýst nýjar lausavísur voru samdir milli 1400 og 1550 (sögur og skáldskaparfræðirit tilheyra lið- inni tíð en annálar og ævisögur voru ekki rituð að marki fyrr en undir lok 16. aldar) og sú að við miklar breytingar eftir 1400 féllu lausa- vísur í verði um hríð. Eftir því sem best verður séð voru þær ekki almennilega viðurkenndar né taldar þess virði að þær væru settar á blað fyrr en form þeirra var aftur fast í sessi.5 Formbreyting 14.–16. aldar er í stórum dráttum fólgin í því að „gömlu hættirnir“, þar á meðal dróttkvætt og hrynhent, einfaldast 4 Nánar um aldur umræddra lausavísna og skiptingu í tímabil: Yelena Yershova (2003:36–88, 144–212). Nánar um efni rannsóknarinnar, m.a. skilgreiningu og afmörkun efnis, efnissöfnun og fleira: Yelena Yershova (2003:15–44). 5 Nánar: Yelena Yershova 2003:81–82, 117–129. Þær vísur sem eru taldar vera frá því snemma á 15. öld eru allar í seinni heimildum, og í helmingi tilfella undir óreglulegum háttum sem hafa sennilega ekki verið mikils metnir, sbr.: „Vögum vér og vögum vér“ (á að vera frá 1400–1401) og „Ólafur hinn illi“ (á að vera um 1433), sjá: Jón Þorkelsson (1888:193). Varðveisla spássíuvísna var frekar slæm, handri- taspássíur og ystu síður eru oft rifnar og snjáðar, stundum skornar; ófáar vísur eru því torlesnar eða ólæsilegar. Ástandið batnaði til muna um leið og lausavísur færðust í meginmál handrita; lausavísur frá 17. öld skipta t.a.m. hundruðum.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Són

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Són
https://timarit.is/publication/1139

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.