Són - 01.01.2005, Blaðsíða 114

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON114
fram samlíkingu. „Ég strika orðið einsog út úr orðabókinni,“ er haft
eftir Mallarmé,79 og hjá greifanum af Lautréamont, sem aldrei var
teprulegur í orði, rekst ég á setningu um ‚glæpsamlega notkun‘ sam-
líkinga.80 Um myndhverfingar segir hinsvegar að þær þjóni „þrám
mannsins eftir óendanleika“.81 Óvíst er þó þarna sem oftar hversu
alvarlega beri að taka Lautréamont, því margar af snjöllustu og fræg-
ustu líkingum hans eru einmitt samlíkingar (t.d. allar hinar mörgu
sem byrja á „fagur(t) eins og …“).
Í fyrirlestri sem haldinn var 1951 talaði þýska skáldið Gottfried
Benn um að eitt af fernu sem hafa mætti til marks um það hvort kvæði
ort 1950 væri í takt við samtíma sinn, væri hvort skáldið notaði
tenginguna wie (eins og). Hann viðurkenndi að sum skáld hefðu
komist klakklaust frá henni og nefndi Rilke, en annars mætti yfirleitt
reiða sig á að með orðinu wie haldi „frásögn, kjallaragrein innreið sína
í ljóðið; það slakni á spennu málsins“.82
Í íslenskri umræðu kemur fram það sjónarmið að samlíking sé
óæðri skáldskapur en myndhverfing. Þannig segir Einar Bragi í rit-
dómi um Sjödægru 1955:
Veruleiki ljóðs er ekki yrkisefnið sjálft, heldur mynd þess. Í
góðu ljóði hverfur ljóðið í mynd sína, verður hún. Samlíkingin
hefur um aldir verið (og er kannski enn) langalgengasta aðferð
skáldanna við að íklæða yrkisefnið ljóðmynd sinni: þar af kem-
ur hið hvimleiða eins og, eins og, eins og (eins og skáldin séu
sífellt að hvísla í eyra lesandans, þú mátt ekki taka okkur of
hátíðlega, elsku ljúfur, yrkisefnið er ekki mynd þess heldur eins
og hún, sem hún, áþekk henni, í líkingu við hana).83
Mjög oft hefur verið vitnað í þessi orð (eða hluta þeirra) og mun varla
ofmælt að á þau hafi verið litið sem hæstaréttardóm um nútímaljóð.
En vitaskuld ber að skoða þau einkum sem mat Einars Braga sjálfs á
79 „Je raie le mot comme du dictionnaire“. Atle Kittang og Asbjørn Aarseth
(1998:82).
80„l’emploi criminel [de la comparaison]“. Isidore Ducasse (1990:220 og 408).
81 „[Le] sympathique emploi de la métaphore […] rend [des] services aux aspirations
humaines vers l’infini“. Sama rit (242).
82 „Rilke konnte das, aber als Grundsatz können Sie sich daran halten, daß ein WIE
immer ein Einbruch des Erzählerischen, Feuilletonistischen in die Lyrik ist, ein
Nachlassen der sprachlichen Spannung, eine Schwäche der schöpferischen Trans-
formation.“ Gottfried Benn (1951:16).
83 Einar Bragi (4/1955:38).