Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Qupperneq 37

35
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
eftir skilgreindum skynjunar- og verkleiðum.
Stigarnir og þrepin voru hin sömu og lýst
er í greininni „Hvernig rættist spáin? Dreng
með einhverfu kennt að greina málhljóð og
lesa með beinum fyrirmælum og hnitmiðaðri
færniþjálfun“ (Guðríður Adda Ragnarsdóttir,
2007; sjá einkum töflur bls.76 – 78).
Próftextar voru úr heftinu Leikur að lesa.
Lestrarkennsla og lestrargreining (Helga
Sigurjónsdóttir, 2002b). Sá bútur sem hér
kallast 1. texti hefst efst á bls. 27, 2. texti
hefst efst á bls. 25, 3. texti hefst rétt við
miðju á bls. 27 og 4. texti hefst við miðju á
bls. 25. Textarnir stigþyngdust og voru einnig
misþungir. Af þeim var 2. texti léttastur og sá
4. þyngstur, þótt einnig megi segja að 1. og 2.
texti hafi verið nokkuð léttari en 3. og 4. texti.
Stöðukönnun
Ása var prófuð í lestri (2. texti) og ritun eftir
upplestri og látin gera ýmsar æfingar sem lúta
að hljóðgreiningu og rími. Í stuttu máli sagt
þekkti hún aðeins í örfáum tilvikum gagnvirkt
samband málhljóða og bókstafa og giskaði
á hvað stóð. Hún bar ekki samhljóðana f, h,
k, p, t, þ fram fráblásna, og í framburði og
ritun greindi hún ekki milli hljóðlíkra stafa
(k/g, p/b, t/d, f/v, þ/ð). Þá greindi Ása ekki
milli einfaldra og tvöfaldra samhljóða, sem í
lestrinum birtist með þeim hætti að samhljóði
hljómaði alltaf sem væri hann tvöfaldur, þar
sem undanfarandi sérhljóði var borinn fram
stuttur. Í lestri og ritun bætti hún við stöfum,
felldi þá úr, eða raðaði upp á nýtt þannig að ný
orð eða merkingarlaus voru lesin og rituð. Ása
las óhljóðrétt orð, til dæmis rófa, tafl og höfn
eins og þau eru skrifuð. Hún gat ekki rímað né
búið til nýtt samsett orð væri henni gefinn fyrri
hlutinn, eins og blóm- (blómapottur). Stundum
las hún rót orðsins rétt en breytti endingunni
eða setti samheiti í stað orðsins í textanum.
Ása hjó nokkuð í framburði og bar ekki fram
íslenskt r. Auk talgalla virtist vandi hennar
dæmigerður fyrir þá sem eru treglæsir og
hafa fengið greiningu um alvarlega leshömlun
(Engelmann, Hanner og Johnson, 1989; Rósa
Eggertsdóttir og Þóra Björk Jónsdóttir, 2006).
Umbun og hvatning
Í tímunum var Ásu hrósað glaðlega með
hvetjandi orðalagi. Í kennslu með beinum
fyrirmælum felst munnlegt hrós í hverri umferð
svo að framvindan verður sýna – leiða/hrósa –
prófa/hrósa, og var þeirri reglu fylgt. Síðan
var Ása hvött áfram í öllum hraðaæfingum,
fyrst nær stöðugt og síðan óreglulega þannig
að lengra leið á milli hvatningarorðanna. Þau
voru þó aldrei gefin sjaldnar en við lok hvers
æfingarspretts sem varði í 30 eða 60 sekúndur
með örfáum undantekningum. Til að staðfesta
rétt svar smellti kennarinn einnig með þar til
gerðri smellu (e. clicker, tag) (Pryor, 1999) við
hvert atriði í munnlegum þjálfunaræfingum sem
ekki fólust í lestri á samfelldum texta. Þessu
til viðbótar skráði Ása skilmerkilega árangur
sinn á hröðunarkort strax eftir hverja æfingu,
og þurfti kennarinn aldrei að minna hana á
það. Hún fylgdist grannt með tölulegum og
myndrænum upplýsingum um eigin framfarir
sem birtust sem stefnumiðaðar og brattar
hröðunarlínur á kortinu. Í byrjun hvers tíma
skoðaði hún kortið og ræddi stöðuna og hvað
þyrfti að æfa áfram til að „tosa upp“ þau atriði
sem hún hafði ekki þegar náð settu færnimiði í.
Að öðru leyti voru áhrif atferlisstjórnunar ekki
sérstaklega greind eða skoðuð.
Framkvæmd
Í kennslunni var fylgt aðferð beinna fyrirmæla
með líkaninu sýna – leiða/hrósa – prófa/
hrósa (Engelmann og Carnine, 1991), að því
undanskyldu að rásmerki með fingursmellum
var ekki gefið sem greinireiti (e. discriminitive
stimulus; Sd) um að nú skyldi nemandinn
svara6. En með því að segja „tilbúin“ á undan
leiða og prófa boðaði kennarinn að nú skyldi
svarað strax. Þétt svörun Ásu (í leiða og prófa)
fékkst með því að halda föstum og hröðum
6 Rásmerki í beinum fyrirmælum er gefið þegar nemendur eiga að svara allir í kór. Það kemur á undan svarinu. Í
aðdraganda þess segir kennarinn „tilbúin(n)“, og síðan gefur hann merkið, t.d. með því að smella fingrum eða slá á
lær sér. Merkið er auðkenni eða greinireiti (e. discriminative stimulus = Sd ) um nákvæma tímasetningu á því hvenær
nemandinn á að svara eða gera það sem verið er að kenna honum með líkaninu sýna – leiða – prófa. Merkið má gefa með
hverju sem er sem sést, heyrist eða finnst.
Nemanda með dyslexíu kennt að lesa með beinum fyrirmælum og hnitmiðaðri færniþjálfun