Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Side 54

52
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
Færð verða rök fyrir þeirri tilgátu að þessar
opinberu ákvarðanir geti skýrt langvarandi
stöðnun í íslenskri stærðfræðimenntun en hún
olli því að bylgjum alþjóðlegrar hreyfingar um
nýstærðfræði á sjöunda áratug tuttugustu aldar
var tekið af feginleik og með meiri væntingum
en forsendur reyndust fyrir.
Lærði skólinn í Reykjavík á síðari hluta 19.
aldar
Árið 1871 voru sett ný lög um lærða skóla
í danska ríkinu þar sem þeim var skipt í
tvær deildir, tungumála- og sögudeild annars
vegar og stærðfræði- og náttúrufræðideild hins
vegar. Með setningu reglugerðar árið 1877
varð Lærði skólinn í Reykjavík að máladeild
(Kristín Bjarnadóttir, 2004). Skólinn var svo
lítill um þær mundir að ófært þótti að skipta
honum í tvær deildir. Árlegur fjöldi þeirra sem
luku stúdentsprófi 1870–1880 var einungis
10–11 (Hagskinna, 1997). Aðdragandi þess að
hlutur stærðfræðinnar í námsefni skólans dróst
mjög saman við þessa ákvörðun og eftirmál
verða ekki rakin hér en aðeins verða tilgreind
ummæli sem hrutu úr penna Finns Jónssonar,
síðar prófessors við Hafnarháskóla, í Andvara
1883:
„Stærðafræði er kennd aðeins í 4 neðri
bekkjunum; þessi fræði hefir, svo langt
sem jeg man, ekki átt neinum vinsældum
að fagna hjá hávaðanum af piltum, og
optlega hafa þeir spurt að, hvað það
ætti að þýða að kenna svona mikið í
stærðafræði, og eru slíkar spurningar
vottur um sorglega kennslu og sorglegan
misskilning. Ef kennarinn getur ekki einu
sinni komið lærisveinum sínum í skilning
um gildi þeirrar fræðigreinar er hann
kennir, þá er eitthvað veilt við kennsluna
alla í heild sinni, enda veit jeg og að það
hefir verið; það sem vestu hefir gegnt,
er skortur á skriflegum æfingum; ... alla
dýpri eigna skilning hefir vantað, öll
verkleg notkun hefir verið lokuð úti, og
þess vegna hafa menn verið að spyrja um,
hvers vegna allt þetta skuli lært; það er
eðlileg afleiðing fáfræðinnar. Síðan jeg
fór úr skóla hefir þetta lítið breytzt hvað
kennsluna snertir, – kennarinn er hinn
sami enn –, en það sem kennt er, er ekki
hið sama; nýja reglugjörðin hefir 1) kippt
burtu – þríhyrningafræði, 2) lagt það
fyrir, að stærðafræði sje að eins kennd 4
fyrstu árin (áður öll) og þar með sleppt
til burtfararprófs, og 3) að rúmmálsfræði
skuli byrja þegar í neðsta bekk; þetta
þrennt er nú að hyggju minni jafnmörg
axarsköpt;
... að sleppa þríhyrningafræðinni er að
sleppa því sem einna nytsamlegast er og
skemmtilegast í allri stærðafræðinni ...“
(Finnur Jónsson, 1883, bls. 115–116).
Tilvitnunin bendir til þess að
stærðfræðikennslan hafi ekki höfðað vel til
nemenda Reykjavíkurskóla um 1880. Getur
það hafa verið lóð á vogarskálar þeirra sem
töldu að málanámið hentaði íslenska skólanum
betur. Hvort sem svo hefur verið eða ekki má
telja líklegt að almenningsfræðsla í stærðfræði,
sem óx fiskur um hrygg við lög um uppfræðing
barna í skrift og reikningi frá 1880, hafi dafnað
næstu áratugi án verulegra áhrifa frá Lærða
skólanum á meðan þar voru ekki gerðar miklar
kröfur um nám í stærðfræði.
Vissulega var stærðfræði kennd áfram fram
í fjórða bekk Lærða skólans. Björn Jensson,
dóttursonur Björns Gunnlaugssonar, kenndi
t.d. stærðfræði á árabilinu 1883–1904. Björn
Jensson var kennari Ólafs Daníelssonar og
Sigurbjörns Á. Gíslasonar og kveikti með þeim
ást á stærðfræði (Guðmundur Arnlaugsson
og Sigurður Helgason, 1996). Að þessum
mönnum verður vikið síðar.
Stærðfræði fyrir almenning á síðari hluta
nítjándu aldar
Lög frá 1880 um uppfræðing barna í skrift
og reikningi hvöttu til útgáfu kennslubóka í
reikningi. Reikningsbók sr. Eiríks Briem, út-
gefin 1869, aukin og endurbætt 1880, var einna
fyrst í flokki íslenskra kennslubóka í stærðfræði
fyrir unglinga, en áður hafði m.a. komið út
Reikníngslist, einkum handa leikmönnum, eftir
Jón Guðmundsson (1841), ritstjóra Þjóðólfs.
Reikningsbók sr. Eiríks var útbreidd fram á 20.
öld og meðal annars notuð í neðri bekkjum
Lærða skólans 1875–1883. Eiríkur skýrði
hlutina á sinn hátt, lagði áherslu á að reglur
Kristín Bjarnadóttir