Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Qupperneq 58

56
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
hafa eina bók í hverri grein eða fleiri. Magnús
Jónsson nefndi andlega einokun og taldi að
afturhaldssamir menn myndu nota stöðu sína
til að koma í veg fyrir að bækur með nýjum
og djörfum hugsunum yrðu notaðar. Ásgeir
Ásgeirsson, þáverandi fræðslumálastjóri, sagði
(Alþingistíðindi C, 1934) að auðvelt væri að
segja um það, þar sem tvær eða fleiri bækur
væru í einni og sömu námsgrein, hver þeirra
væri best. Foreldrar þyldu það illa að þurfa
ár eftir ár að kaupa nýjar og nýjar bækur eftir
því sem kennarar hefðu vanið sig á að nota.
Þeir vildu miklu heldur að notuð væri ein bók
í hverju fagi, sem valin væri eins vel og hægt
væri, og væri auk þess ódýrari en bækur hefðu
verið.
Útgáfan var kostuð af námsbókagjaldi á
hvert heimili með börn. Heimilt var innan
ramma laganna (nr. 82/1936) að bjóða
upp á fleiri en eina kennslubók í hverri
kennslugrein. Svo var þó sjaldnast, enda var
stofnunin lengst af í fjársvelti. Verðbólga fór
illa með námsbókagjaldið. Um 1950 nægði
það ekki fyrir kostnaði og þá voru einungis
endurprentaðar gamlar bækur.
Í stærðfræði urðu Reikningsbækur Steingríms
Arasonar frá 1928 og Elíasar Bjarnasonar
(1927, 1929) fyrir valinu (Loftur Guttormsson,
2008) og náði bók Elíasar Bjarnasonar
yfirhöndinni um síðir. Margt gott má um
bók Elíasar segja. Hann taldi að hagfelldast
væri að kenna börnum eina aðferð við hvert
atriði og kenna hana vel. Hér ber að nefna að
fjöldi nemenda í bekkjum var miklu meiri en
síðar varð og kennsla eflaust þung við þær
aðstæður. Sumar aðferðir Elíasar voru teknar
upp óskýrðar frá Ólafi Daníelssyni. Engin
áhersla var lögð á hugarreikning. Slík stefna
hefur vart ýtt undir frumkvæði eða skapandi
hugsun kennara og nemenda. Höfuðatriðið
var að enginn námsbókahöfundur gat keppt
við ókeypis bækur Ríkisútgáfunnar. Hagur
Ríkisútgáfunnar var að nokkru bættur með
lögum nr. 51/1956 en þau urðu þó ekki til
þess að nýjar kennslubækur í reikningi yrðu
samdar.
Reikningsbók Elíasar Bjarnasonar var
eina kennslubókin fyrir 10–13 ára börn sem
var í notkun í barnaskólum fram til ársins
1969 er nokkrir bekkir í Reykjavík fengu
kennslubækur, kenndar við nýstærðfræði, í
tilraunaskyni. Notkun Reikningsbókar Elíasar
Bjarnasonar lagðist af um 1980.
Ný fræðslulög 1946 og landspróf miðskóla
Inntökuprófin í menntaskólana leiddu til þess
að dýr einkakennsla blómstraði. Brynjólfur
Bjarnason, þáverandi menntamálaráðherra,
sagði í ræðu 1. desember árið 1944 um
skólamálatillögur sem leiddu til fræðslulaganna
1946:
„ ... margir unglingar, sem mesta ítroðslu
hafa hlotið [eftir aukakennslu, námsskeið,
einkatíma og stúderingu í því hvernig
eigi að taka próf], hafa að lokum mestar
líkur til þess að komast inn fyrir [mennta]
skólans dyr. ... margur gáfaður unglingur
hefur útilokazt frá framhaldsnámi, sökum
aðstöðumunar, sem einkum hefur skapazt
af tvennu: fjárskorti og fjarlægð frá
skólum. ... Upp af athugunum á þessu
hafa sprottið þær skólamálatillögur,
sem nú eru fram komnar.“ (Gunnar M.
Magnúss, 1946, bls. 12).
Fræðslulögunum 1946 var stefnt gegn valdi
menntaskólanna til að velja sér nemendur.
Það var gert með því að setja upp samræmt
landspróf miðskóla sem haldið var um land allt
en stytta menntaskólana um tvö ár. Tilgangur
landsprófsins var að jafna aðstöðu nemenda
og meginmarkmið laganna var að skapa sam-
felldan skóla frá upphafi barnafræðslunnar
upp í háskóla. Það tókst þótt margt væri smátt
í sniðum á nútímamælikvarða. Lögin voru
margir bálkar, samþykktir í apríl og maí 1946;
lög um menntun kennara raunar 1947.
Þegar í upphafi skólaársins 1945–1946,
áður en lögin voru samþykkt, virðist hafa
verið ákveðið að halda landspróf miðskóla
sem inntökupróf í menntaskólana. Hinn 22.
janúar 1946, tæpum fjórum mánuðum fyrir
próf, var gefin út bráðabirgðareglugerð um
landsprófið þar sem sagði að prófað yrði
úr námsefni annars bekkjar Menntaskólans
í Reykjavík skv. reglugerð frá 1937. Gefnar
voru upp blaðsíður í tilteknum námsbókum, í
Kristín Bjarnadóttir