Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 10

10
valdatogstreitu á tíma ríkjasambandsins ekki verið skýrð að fullu, en þeirra
gætir enn í umræðunni um gagnímyndir og sjálfsmyndir.
„Í skjóli fyrir umbrotum tímans ...“
Fræðilegur og sögulegur bakgrunnur
Til að skilja allar þær hugmyndir um tíma og rými sem eru og hafa verið
samofnar lýsingum á Íslandi er mikilvægt að hafa þróun sambands Íslands
við Danmörku í huga. Með því að grípa niður í menningarsöguna má
benda á sögulegar forsendur þeirra framsetningarforma sem fyrir augu bar
á bókasýningunni.
Í ímyndum Íslands á bókasýningunni gætir áhrifa sterkra alþjóðlegra
hugmynda um tíma, annars vegar þjóðerniskenndrar lóðréttrar eilífðar sögu
eins og hún birtist hjá Benedict Anderson7 og hins vegar þeirrar áherslu
á lárétta þróun sem einkennt hefur vestrænar hugmyndir um nútímann í
meira en hundrað ár. Flókið samband Íslands og Danmerkur hefur tengst
því hvernig Danir hafa staðsett Ísland ýmist innan eða utan Danmerkur
efir því hvernig hún hefur verið skilgreind. Íslandi hefur verið lýst eins og
það tilheyrði öðrum tíma af því að Danir hafa tengt Ísland menningar-
skeiðum frá liðinni tíð. Þannig má líta á framsetninguna á „hinu íslenska“
sem grundvöll danskrar sjálfsmyndar. Þessa staðsetningu á milli staða, þar
sem Ísland gegnir hlutverki spegils sem endurspeglar sjálfsmynd annarra
landa, verður komið inn á síðar í tengslum við lýsingar frá bókasýning-
unni.
Foucault bendir á að saga og hugmyndir um tíma hafi einkennt nítj-
ándu öldina en að okkar tími (þ.e. tuttugasta öldin) sé öld rýmisins.8 Fyrri
tíma skilningur á tilverunni sem línulegri framvindu atburða, hefur vikið
fyrir hugmyndinni um net tengsla. Þróunar- og framfarahyggja heims-
valdastefnunnar, nýlendustefnunnar og kynþáttakenninga hefur þó verið
ráðandi langt fram á tuttugustu öld, ef ekki lengur. Í þessari hugsun fólst
einnig hugmyndafræði sem byggði á tvenndarpörun hugtaka sem endur-
speglaði ráðandi valdamynstur, þ.e. andstæðunum menning og náttúra,
siðmenning og hið frumstæða, miðja og jaðar o.s.frv. Þessi flokkun hafði
einnig áhrif á staðsetningu Íslands í alþjóðlegu kerfi valda og menningar
sem og á sambandið við Danmörku. Í menningarkreppu Dana í kjölfar
7 Sjá Benedict Anderson, Imagined Communities, New York: Verso, 2006 [1983].
8 Michel Foucault, „Of Other Spaces“, bls. 22.
ANN-SOFIE NIELSEN GREMAUD