Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 101

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 101
101 tilgangsorsakarhugtakið. Réttara væri að segja að þeir hafi nýtt sér mögu- leikann á ákveðnum skilningi sem var falinn í hugtakinu frá því að það kom fyrst fram. Samkvæmt heimsmynd nútímans á slíkur tilgangur eins og hann kemur fyrir í lifandi verum sér skýringar í náttúrulegum en ófyrir- sjáanlegum ferlum. Þau eru gjarnan sögð vera blind.29 Heimspekingar bregðast gjarnan við á þann hátt að markhyggja eigi þar af leiðandi ekki við þau hlutverk sem fyrirbæri hafa. Hér þarf þó að stíga varlega til jarðar. Í fyrsta lagi er markhyggja ekki nauðsynlega tengd hönnunarrökum.30 Ófyrirsjáanleiki náttúrulegra ferla stendur ekki í röklegri andstöðu við heimspekilega beitingu tilgangsorsaka.31 Og í öðru lagi á þetta ekki við aðra merkingu „tilgangs“, þ.e. tilgang eins hann getur verið í innri gerð hluta og lífvera; ytra hlutverk getur í þeim skilningi verið byggt á innri til- gangshegðun eða marksækni. Innri tilgangur, þ.e. tilgangur eða markmið sem vera hefur sjálfrar sín vegna, útilokar ekki blind, ófyrirsjáanleg ferli eins og t.d. náttúruval. Það eina sem hann útilokar er að skoða náttúruleg ferli sem ástæðulaus, þ.e.a.s. merkingarlaus. En nú virðist sú heimspeki sem tekur innri tilgang alvarlega hafa lognast út af um miðbik sautjándu aldar, ef marka má mörg rit um heim- spekisögu. Nákvæmlega hvers vegna það gerðist er hins vegar ekki aug- ljóst. Heimsmynd vélhyggjunnar útilokaði ekki tilgangsorsakir, nema þá mögulega óbeint. Helstu forkólfar vélhyggjunnar sáu ekki hvernig ómæl- anlegir eiginleikar gætu útskýrt nokkuð. Og helst var það hin mannhverfa 29 Hér er átt við þann hluta heimsmyndar okkar sem sprottið hefur af þróunarkenn- ingu Darwins. Um arfleifð hans má fræðast í bókinni Arfleifð Darwins. Þróunarfræði, náttúra og menning, ritstj. Arnar Pálsson, Bjarni Kristjánsson, Hafdís Ægisdóttir, Snæbjörn Pálsson og Steindór Erlingsson, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 2010. Richard Dawkins gerði þessa hugmynd um blint markmiðaleysi náttúrunnar að hversdagshugtaki í metsölubók sinni The Blind Watchmaker sem kom út árið 1986. 30 Jafnvel Paracelsus gerði fremur lítið úr hugmyndinni um Guð sem skapara og hönnuð. Markhyggja hans byggir öðru fremur á því að Guð, maðurinn og nátt- úran séu einn og sami líkaminn. Markhyggja Aristótelesar er einnig öðrum þræði sett fram gegn sköpunarkenningu Platons eins og hún kemur fram í samræðunni Tímæos og því lítil stoð fyrir þá sem vilja setja fram hönnunarrök. 31 Þeir sem tengja saman ófyrirsjáanleika og markhyggju til þess að sýna fram á vand- kvæði markhyggjunnar gera það yfirleitt til þess að hafna hönnunarrökum fyrir tilvist Guðs. Þeir sem styðja hönnunarrök geta vitaskuld alltaf haldið því fram að það sem virðist ófyrirsjáanlegt fyrir skilningsgáfu mannsins sé það auðvitað ekki í augum Guðs. Það sem skiptir þó mestu máli er að hönnunarrök og markhyggja eru ekki tengd órofa böndum, sbr. það sem nefnt var í síðustu neðanmálsgrein um muninn á kenningum Platons og Aristótelesar. SKYNSEMIN Í NÁTTÚRUNNI – NÁTTÚRULEG SKYNSEMI
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.