Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 178

178
ef það tekst að neyða fólk til að lifa saman í friði á stóru eða smáu svæði, þá
breytist einnig jafnt og þétt mótun kenndanna og viðmið hvatalífsins. Þá
þokast áfram umburðarlyndi og „tillit fólks hvors til annars“ – eins og
nánar verður vikið að síðar – og það gerist til að byrja með í hversdeginum,
hinu vanabundna lífi mannfélagsins. Útrás kenndanna í líkamsárásum
takmarkast við svæði sem eru afmörkuð í tíma og rúmi. Þegar einokun lík-
amlegra yfirburða hefur færst til miðstýrðs valds getur ekki hvaða rumur
sem er notið þess að ráðast á aðra, heldur aðeins þeir fáu sem eru útvaldir
af valdhöfum, svo sem lögreglumaðurinn andspænis glæpamanninum.
Þetta gildir aðeins um stærri hópa manna á ófriðartímum hernaðar og
byltingarumróts, það er í samfélagslega lögmætum átökum við innri eða
ytri óvin.
En jafnvel þessi svæði þar sem árásargirnin fær aukið svigrúm, sem eru
afmörkuð í tíma og rúmi innan hins siðmenntaða þjóðfélags, og það á sér-
staklega við þegar um er að ræða stríð á milli þjóða, hafa tekið á sig óper-
sónulegri mynd og leiða æ sjaldnar til útrásar þeirrar taumlausu og miklu
árásarhvatar sem setti svip sinn á miðaldir. Því umburðarlyndi og þeirri
umbreyttu árásargirni sem lögð er rækt við og er nauðsynleg í hinu sið-
menntaða þjóðfélagi verður heldur ekki einfaldlega snúið til fyrra horfs á
þessum afmörkuðu svæðum. Þó gæti það mögulega gerst skjótar en okkur
grunar ef hinn milliliðalausi og líkamlegi bardagi á milli hermannsins og
hataðs óvinarins væri ekki orðinn að vélrænum bardaga sem krefst agaðrar
sjálfsstjórnar. Innan hins siðmenntaða heims getur einstaklingurinn ekki
einu sinni gefið nautn sinni lausan tauminn í stríði þegar hann stendur
auglitis til auglitis við fjandmann sinn. Hann verður, hvernig sem honum
líður, að berjast eftir skipunum ósýnilegra foringja eða fulltrúa þeirra,
gegn óvini sem er oftar en ekki ósýnilegur eða sendir fram fulltrúa sína.
Það útheimtir gríðarlegt samfélagslegt umrót og mikla neyð og þó einkum
vel útfærðan áróður að vekja með múgnum og heimila á ný þær óæskilegu
birtingarmyndir hvatanna sem hefur verið úthýst úr hversdagslífi sið-
menningarinnar, í þessu tilviki nautnina sem felst í að drepa og tortíma.
6. Þessar kenndir hafa raunar einnig fundið sinn leyfilega og skýrt
afmarkaða stað í „fágaðri“ og röklegri mynd í hversdagslífi hins siðmennt-
aða þjóðfélags. Og þetta atriði er lýsandi fyrir þá umbreytingu á hvatalíf-
inu sem fylgir siðmenningunni. Til að mynda ríkir sátt um að bardaga-
hneigðin og árásargirnin fái að njóta sín í íþróttakeppnum. Og þessi nautn
kemur fyrst og fremst fram í „áhorfi“, eins og þegar menn horfa á hnefa-
NoRBeRt eliAS