Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 169

169
Hann ver lífi sínu í að rupla, eyðileggja kirkjur, ráðast á pílagríma,
kúga ekkjur og munaðarlausa. Hann lætur sér einkar vel lynda að
limlesta saklausa. Í klaustri nokkru, sem tilheyrir svartmunkunum
frá Sarlat, er að finna 150 karla og konur sem hann hefur höggvið
hendurnar af eða kramið augun úr. Eiginkona hans er ekki síður
grimm. Hún aðstoðar hann við níðingsverkin og nýtur þess meira
að segja að pynta vesalings konurnar. Hún lét skera af þeim brjóstin
eða rífa af þeim neglurnar þannig að þær væru ófærar um að gegna
vinnu.15
Slík útrás kennda kann einnig að hafa birst á síðari skeiðum samfélagsþró-
unarinnar, en þá sem undantekning, „sjúkleg“ úrkynjun. En á þessum tíma
var ekkert þjóðfélagslegt vald sem refsaði. Eina ógnin, eina hættan sem
vakið gat ótta var að mæta ofjarli sínum í bardaga. Burtséð frá litlum hópi
heldra fólks voru rán, gripdeildir og morð daglegt brauð í þessu stríðandi
samfélagi 13. aldar, líkt og franski sagnfræðingurinn Luchaire bendir á.
Og það er fátt sem bendir til að þessu hafi verið öðruvísi farið í öðrum
löndum eða á síðari öldum. Útrás grimmdarinnar leiddi ekki til útskúfunar
eða fordæmingar af samfélaginu. Nautnin sem fólst í að kvelja og drepa
aðra var mikil og hún var viðurkennd af samfélaginu. Að vissu marki
hneigðist samfélagsgerðin meira að segja í þessa átt og lét líta út fyrir að
slík hegðun væri nauðsynleg og til hagsbóta.
Hvað átti til dæmis að gera við fanga? Það var lítið um peninga í þessu
samfélagi. Menn héldu að vissu marki aftur af sér gagnvart föngum sem
voru borgunarmenn og þar að auki stéttarbræður. En hvað með hina fang-
ana? Að halda þeim föngnum fól í sér að það þurfti að fæða þá. Að senda
þá til baka fól í sér að hervald og ríkidæmi óvinarins var styrkt. Því þegn-
arnir, vinnandi og þjónandi hendur sem gátu barist, voru hluti af auðæfum
yfirstéttarinnar á þessum tíma. Hægt var að drepa þá eða senda þannig
limlesta til baka að þeir gætu hvorki barist né unnið. Það sama gilti þegar
akrar voru eyðilagðir, brunnar stíflaðir og tré höggvin. Í samfélagi sem
byggðist fyrst og fremst á landbúnaði, þar sem staðbundin eign var uppi-
staðan í auðlegð fólks, var einnig þetta hluti af því að veikja óvininn.
Harðari afstaða og háttalag var upp að vissu marki samfélagsleg nauðsyn.
Hegðun þegnanna þjónaði samfélaginu og þeir nutu hennar í leiðinni. Og
það er í fullu samræmi við óverulegar reglur og hömlur á hvatalífið að
15 Sama rit, bls. 272.
AF ÁRÁSARGIRNINNI OG UMBREYTINGUM HENNAR