Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Page 115

um fátæklinga og bauð lærisveinum sínum slíkt hið sama.27 Þau fyrirmæli
Krists tóku Benediktsmunkar sérstaklega til sín og helguðu einn kafla í
reglum sínum viðmóti við gesti og gangandi: „Fátækum og pílagrímum ber
að sýna sérstaka umhyggju því að það er í þeim, öðrum fremur, sem við
tökum á móti Kristi.“28 Af þessu má álykta að kristbú hafi ekki síður dregið
nafn sitt af því kristilega kærleiksverki sem þar átti að vinna en að Kristur
hafi verið einn og óskoraður eigandi þeirra allra. Hér verður einnig að láta
þess getið að Guðbrandur Jónsson prófessor taldi sig komast að þeirri nið-
urstöðu að kristfé hefði í flestum tilvikum ekki verið gjafir til Krists eða ein-
hvers dýrlings heldur „tryggingarframlög“ til að standa undir þeim kvöðum
sem áskildar voru og fólust einkum í ferjuhaldi og fátækraframfærslu.29
Síðar á öldinni og nær örugglega þegar komið var fram á 13. öld virðist
það hafa orðið regla, líkt og venja var um kristbú, að binda eignir til kirkna
við nafngreindar persónur, guð og dýrlinga hans, einn eða fleiri. Kirkjur
voru eftir það flestar kenndar við nafndýrling sinn og sem slíkar sagðar eig-
endur fastra eigna og lausra. Dæmi um þetta er máldagi kirkjunnar undir
Hrauni, þeirrar sömu og áður er getið, frá árinu 1397. Þar segir í upphafi:
„Maríukirkja undir Hrauni á heimaland með gögnum og gæðum og Brúar-
foss allan.“ Síðan tekur við upptalning á öðrum eignum kirkjunnar.30 Ekki
verður fortakslaust fullyrt að María mey og móðir Guðs, fremur en kirkjan
eða einhver annar, hafi verið eigandi heimalandsins undir Hrauni og annarra
verðmæta sem tilgreind eru í máldaganum. A Eyri við Arnarfjörð var kirkja
helguð Maríu og Pétri postula. Hún átti miklar eignir í föstu og lausu,
reyndar ekkert í heimalandi að því er virðist. Þar var í förum skip sem í
heimild frá 13. öld var eignað kirkjunni en ekki nafndýrlingum hennar.31
Hvað sem þessu líður verður ekki annað ráðið af heimildum en að
dýrlingar hafi verið taldir eignarbærar persónur hvernig sem það var
nákvæmlega hugsað og skilið á þessum tíma. Þessi ályktun verður ekki ein-
ungis dregin af orðalagi máldaga heldur benda atburðir, þegar reyndi á eign-
arréttinn, í sömu átt. Dæmin eru að vísu ekki mörg en hér verða tvö nefnd.
í Þorgils sögu skarða segir frá því að eitt sinn hafi flokkur manna undir
27 Sjá t.d. Matteusarguðspjall 10.42; 25.35-36.
28 The Rule of Saint Benedict. Translated by Abbot Parry OSB. Leominster 1993 (1. útg. 1990), s. 83-84
(53. k.).
29 Guðbrandur Jónsson: „Um Kristfé, Kristfjárjarðir, sælubú og sælugjalir." Alþingistíðindi 1952. A. Þing-
skjöl. Reykjavík 1953, s. 614.
30 íslenzkt fombréfasafn. 4. b. Kaupmannahöfn 1895, s. 183. Hér má einnig nefna að í Oddaverjaþætti er
sagt frá því að Jón Loftsson (1124-1197) hafi ætlað að byggja klaustur á Keldum og gefa það Jóhannesi
skírara (Biskupa sögur 1. b. (1858), s. 293 (sjá 13. nnigr.)).
31 Hrafns saga Sveinbjarnarsonar. Útg. Guðrún P. Helgadóttir. Oxford 1987, s. 43. íslenzkt fornbréfasafn
4, s. 145.
113