Skagfirðingabók - 01.01.1985, Side 93
Hagur bænda fynr 1840
Hvað álitfi] hinna yngri nútímamanna kynni að líða um lifnað-
arháttu fyrri tímans, er vel hugsandi, að þeim sýndist margt í
því tilliti lítilfjörlegt og dragi þar af þá ályktun, að fyrri tíma
menn hafi staðið meira en að tiltölu mörgum stigum aftar en nú-
tímamenn standa, því tímabilið til nútímans sé of stutt til að
framleiða jafnmiklar breytingar eins og nú eru orðnar. Til að
geta skilið stöðu fyrri tíma manna samkvæmt því sem lýsing
mín gefur tilefni til, verða menn að skyggnast lengra aftur í
tímann, það er til 18. aldarinnar. Mörgum mun kunnugt vera af
Eftirmælum 18. aldar öll þau báginda undur, sem ágengu eftir
1780, þar sem harðæri, niðurskurðurinn á sauðfénu og eld-
móðuharðindin, sem öllu hinu tóku fram, drápu og eyðilögðu
búpening manna, sem olli stórkostlegasta mannfellir í landinu.
Og þá bætti nú ekki verzlunareinokunin stórt úr þrautunum,
heldur á hinn kantinn hjálpaði1 til eyðileggingarinnar. Eftirmæl-
in telja harðan vetur 1792, og tveimur seinustu aldamótsvetrum
hefur verið við brugðið fyrir illviður og grimmd. Þegar afleið-
ingar þessara harðæra eru íhugaðar, má ímynda sér, að búnaður
manna við byrjun 19. aldar hefur hlotið að vera miður en í
ákjósanlegu lagi og lifnaðarhættirnir að sama skapi. 1802 fór
fram Hólastólsjarðasalan. Virðist það furðu gegna, hvað bænd-
ur voru þá áræðnir að voga sér að ráðast í þau kaup, því þótt
verð hinna áðurnefndu jarða væri lágt í samanburði við jarða-
verð það, er nú viðgengst, var þó verðið ekki alllítil viðbót ofan
á það, sem daglega lífið útheimti, einkum þá tillit er haft til þess,
hvað öll vara og skepnur bænda stóðu þá lágt í verði. Það er því
auðsætt, að jarðakaupin hafa hlotið að halda búnaðarviðrétting-
unni aftar2 fyrstu árin, þótt að kaupendur ynnu þá að einhverju
því heilladrýgsta verki, bæði fyrir framtíð sjálfra sín og afkom-
ara sinna. Á vorum tíma má enn víða rekja spor til þess.
1 I hdr. hjálpuðu.
2 Eða aftur. Óljóst í hdr.
91