Skagfirðingabók - 01.01.1985, Page 102

SKAGFIRÐINGABÓK
ráð, tekst honum nú að lesa. Þessi Guðmundur varð síðar nafn-
kunnur bóndi í Stóradal í Húnavatnssýslu. Þessa sögu sagði
mér Guðrún heitin Þorleifsdóttir, ekkja Halldórs bónda Magn-
ússonar í Geldingaholti, hafði hún söguna eftir Guðmundi afa
sínum sjálfum. Af báðum þessum sögum má sjá það tvennt, hið
fyrra, á hvaða stigi menntun alþýðu var á seinni hluta 18. aldar
og þá hitt, hvað menntunarástandið hefur þá verið líkt í báðum
þessum sýslum. Af því má ímynda sér,. að víðar hafi pottur
verið brotinn. Hvað hefur þá hjálpað öðru til, bæði það, að fæst
af alþýðufólki var bóklæst, og þá jafnframt það, að bækurnar
voru eigi til á heimilunum. Eftir þessu að dæma, virðist mér
framfarirnar, að því er að bóklegu laut, vera orðnar eftir vonum
um 1833, þá er þó allt hið yngra fólk orðið bóklæst. Eg efast
um, að framfarirnar séu að tiltölu meiri frá 1833 til 1860, heldur
en þær hafa verið frá 1800 til 1830. Jafnan þá grundvöllur er
fenginn, veitir léttara að byggja ofan á hann. Framfarasporin
geta menn glöggast rakið með því að miða við bóklega þekk-
ingu þeirra alþýðumanna, sem fæddir eru eftir 1830 til 1840.
Fæstir þessara manna standa nú mikið framar en það, að þeir
eru máske flestir, sem lesandi eru á prent og skrift, en mjög fáir,
sem einfaldasta aðferð að reikningi kunni. 1 rauninni er heldur
eigi þessa von, því á uppvaxtarárum þeirra náði tilsögn öll, er að
bókvísi laut, svo skammt. Því þá þótti eldri mönnum nóg að
kunna að lesa. Lengra höfðu þeir ekki sjálfir komizt, og með
það höfðu þeir sjálfir komizt af. Það er hin yngri kynslóð vor,
sem miklum mun framar stendur að menntun en vér hinir eldri
menn, er það og eðlilegt, því síðan þing og landstjórn fór að
veita fé til alþýðumenntunar, geta eigi talizt enn meira en um 20
ár eða þó tæplega. Síðan er ólíkt hægra fyrir námfúsa unglinga
en áður var, að afla sér menntunar. Því nú má svo að orði kveða,
að það sé hægt fyrir hvern þann ungling sem vill, að komast að
alþýðuskólunum. Einnig er nú allvíða gjört sér meira far um að
kenna börnum fleira en áður viðgekkst, því skrift, réttritun og
reikningur eru þó lögskylda að kennt sé hverju því barni, er
100