Skagfirðingabók - 01.01.1985, Page 106

SKAGFIRÐINGABÓK
til hagnaðar. Og þá stöku menn fóru að leitast við að hlynna að
félagsskapar tilraunum, sýndi það sig, að þeir bændur, sem
vanalega voru sjálfstæðastir að efnahag, vildu hliðra sér einna
mest hjá að vera riðnir við félagsskapinn. Það var eigi fyrri en á
árunum 1853, að fyrst fór að bóla á samtökum í verzlunarlegu
tilliti. Þau samtök voru í mjög smáum stíl. Urðu þær tilraunir
þó til þess, að samtök í líkri stefnu héldust þó að nokkru leyti
við að öðru hverju fram undir 1870. Um þann tíma kemur Graf-
arósfélagið og Gránufélag til sögunnar. Eins og kunnugt er, leið
Grafarósfélagið undir lok, en Gránufélag helzt enn þá við.
Að öðru leyti voru félagsleg samtök lengi vel harla dauf. Það
munu hafa verið Húnvetningar — einkum í Svínavatnshreppi —
sem einna fyrst komu upp jarðabótafélagi.1 Um sama leyti
komust á lestrarfélög á stöku stöðum; hafa þau félög átt örðuga
uppkomu og á sumum stöðum dáið út.
Búnadarástand þá og nú
Ætti maður að voga sér að láta nokkurt álit í ljósi um búnaðar-
ástandið til samanburðar við nútímabúnaðinn, virðist mér, þá
litið er á efnahlið bænda, sýnist búnaðarhagur manna hafa
staðið einna álitlegast frá 1840 — 1859. A þessum árum áttu
margir bændur allblómleg bú og skuldir voru þá eigi miklar.
Það hjálpaði líka til, að á þessum árakafla voru heldur góð ár.
Harðir vetur gátu ekki talizt nema veturnir 1843, [18]55 og
[18]59. Biðu menn þó eigi fjárhalla af vetrarfari fyrr en á hinum
seinast talda. Líka studdi það efnahaginn, að verzlunin, einkum
eftir 1853, var miklum mun betri en áður og munaðarvörukaup-
in þá eigi orðin jafn almenn og hagslítil eins og síðar varð.
En spyrji menn um framfarir manna frá þessum tíma, til sam-
anburðar við nútímaframfarirnar, verður örðugra að gefa því
máli álitlega úrlausn. A fyrri tímanum eru framfarirnar svo
1 Stofnað 1842 fyrst hreppabúnaðarfélaga á landinu.
104