Skagfirðingabók - 01.01.1985, Síða 124

SKAGFIRÐINGABÓK
kviknar á 11. öld innan Þýzk-rómverska ríkisins og miðar að
því að koma á stjórn páfa yfir öllum hinum kristna heimi. Sú
stefna, sem þeir kirkjumenn fylgdu, sem ekki vildu lúta hinni
nýju stefnu, verður hér kölluð þjóðkirkjuleg stefna eða þjóð-
kirkjustefna. Páfakirkjustefnan fer að gera vart við sig á Islandi,
er Þorlákur Þórhallsson, síðar kallaður hinn helgi, verður
biskup í Skálholti 1178, en það er þó ekki fyrr en með Guð-
mundi Arasyni biskupi á Hólum, að hin nýja stefna eignast
forvígismann á Islandi, sem er fús til að láta sverfa til stáls og
fórna öllu fyrir málstaðinn, þola jafnvel píslarvættisdauða.
Skömmu eftir að Guðmundur tók við biskupsdæmi á Hólum
1203 kviknuðu deilur með honum og goðorðsmanni héraðsins.
Sá var hinn kunni höfðingi Asbirninga, Kolbeinn Tumason.
Goðorðin voru að ýmsu leyti sambærileg litlum furstadæmum,
en það skilur náttúrulega á milli, að hin einstöku goðorð höfðu
ekki lagasetningarvald né heldur æðsta dómsvald. Þau völd
voru í höndum Alþingis. Samt voru völd goðanna mikil en þó
mismunandi mikil eftir því hve mörg goðorð þeir áttu. Kol-
beinn átti öll goðorð í Skagafirði og tvö af þremur goðorðum í
Húnaþingi (að því er talið er). Heimild frá 13. öld segir, að hann
hafi þá ráðið mestu fyrir norðan land, þ. e. í Norðlendinga-
fjórðungi.1 Það er því meira en deila við bóndann á Víðimýri
(en þar bjó Kolbeinn), sem hér er á ferðinni. Deilur þeirra
Guðmundar og Kolbeins entust meðan báðir lifðu. Kolbeinn
féll árið 1208 í orrustu í Víðinesi skammt fyrir utan Hóla í
Hjaltadal og tók bróðir hans, Arnór, þá við goðorðunum.
Deilurnar héldu áfram, enda naut Arnór stuðnings flestra hinna
stærri goðorðsmanna landsins.
Það er ekki ætlunin að gera þessum deilum skil í heild í
eftirfarandi ritsmíð. Hér verður einungis fjallað um það, hver
hafi verið ágreiningur þeirra Kolbeins og Guðmundar biskups.
Höfundur ætlar að virða þetta fyrir sér frá ýmsum hliðum og
leggja fram hugmyndir um það, hvernig beri að skilja þennan
ágreining.
122