Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 31

Garðar Baldvinsson
Orð og ferðatöskur
The Prowler sem þýðing á íslenskri menningu og sögu
Skáldsagan The Prowler (frá 1989) eftir íslensk-kanadíska rithöf-
undinn Kristjönu Gunnars er þroskasaga ungrar stúlku sem fæðist
á íslandi og elst þar upp til sextán ára aldurs þegar hún flyst til
Bandaríkjanna og síðar til Kanada. Einhvers staðar þar rifjar stúlk-
an söguna upp löngu síðar og setur hana í samhengi sem henni var
dulið þegar atburðir sögunnar gerðust. Hún fæðist skömmu eftir
stríðslok og einkennast þroskaár hennar og vitund mjög af tvenndar-
hyggju kalda stríðsins sem klýfur allt í tvær ósættanlegar andstæður.
Ætterni stúlkunnar mótast hins vegar af sambreyskingi alls konar
andstæðna sem veldur henni margvíslegum vanda í uppvextin-
um. Faðir hennar er íslendingur í báða ættliði en móðir hennar
Dani af flóknum uppruna sem teygir anga sína um alla Evrópu,
enda blandast í þroskasöguna straumar úr sjálfstæðisbaráttu ís-
lendinga og togstreitu þeirra við Dani. Þessi flækja hefur vita-
skuld bein áhrif á þroska stúlkunnar sem og á samband hennar
við aðra innan og utan fjölskyldunnar. Ennfremur fer tvennum
sögum af högum fjölskyldunnar því faðir hennar hefur doktors-
gráðu í jarðfræði frá bandarískum háskóla og þrátt fyrir að fjöl-
skyldan njóti ýmissa efnalegra forréttinda upplifir söguhetjan
mikla fátækt.
Sjálfsmynd stúlkunnar er af þessum sökum afar flókin, svo að
henni finnst oft sem helsta tákn íyrir eigin sjálfsmynd sé púsluspil
sem hún minnist úr einni ferð sinni með Gullfossi til Danmerkur;
alla ferðina er bitum bætt í hið stóra spil svo að um síðir lítur út fyrir
að því ljúki með fullkomnun, en þá er því umturnað og næsta mynd
hennar er af öllum bitunum í hrúgu á gólfinu. Ein grein móðurættar
hennar hverfur einhvers staðar í miðri Evrópu og afbyggir1 textinn
þannig ættfræði þá sem birtist í einsleitum og línulegum ættartölum
Islendingasagna. Sá hluti uppruna sögukonunnar sem tengist bók-
menntum og sögu íslands og Evrópu gerir hana hins vegar að texta-
venslaðri sjálfsveru sem er orðin firrt frá náttúrunni í umhverfi
nútímastórborgar, en um leið að táknrænni sjálfsmynd íslendinga.
Þroskasagan vísar þannig út fyrir sig, í sögu íslands og jafnvel alls
heimsins og þarmeð í þá refskák sem alþjóðleg stjórnmál geta leikið
með sjálfsmynd einstaklingsins. Lykilspurning textans, hver ertu,
1 Sögnin að „afbyggja" er þýðing á hugtaki franska heimspekingsins Jacques
Derrida „déconstruer" sem vísar til þess að takast á við tungumálið og hug-
myndir í vestrænni menningu um merkingu, vitund og sannleika. Með hugtak-
inu er bent á vissar frumforsendur í menningunni og þversagnir hennar með
það fyrir augum að losna úr viðjum hennar og setja mál fram með nýjum hætti.
d Æapáá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
29