Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 41

Orð og ferðatöskur
furða er, að hún skuli ekki koma út á morgnanna [svo] jarmandi eins
og rollur og bærandi uggana eins og fiskar.14
Þessar myndir og ekki síst sú hjá Holland frá ferð hans 1809 minna
óneitanlega á lýsingu Kristjönu á íslendingum sem hvítum Inúítum
á sama stigi og dýr: hér birtist skíturinn, fiskilyktin og sjálft grasið
sem þeir bíta einsog kindurnar. Fólkið hefur algerlega samlagast
náttúrunni og má segja að þessir fulltrúar nýlenduveldisins sjái hér
fýrir sér hreint „afturhvarf til náttúrunnar", sem er reyndar nokkuð
frábrugðið því sem Rousseau boðaði. Mælandinn er hér greinileg
sjálfsvera og viðmið heimsins, en umræðuefnið er viðfang hans.
Myndin fellir saman lýsandi tungumál og flokkunarkerfi náttúru-
fræðinnar, enda er ferðalangurinn, einsog kom fram hjá Banks,
vísindamaður að skoða tilraunadýr á íslandi, í reynd sjálfskipaður
herra jarðarinnar og þarmeð molbúans, táknrænn staðgengill Guðs.
I þessu ljósi, eða kannski myrkri, verður mynd The Prowler af fá-
tækt íslendinga og skorti einkar athyglisverð. Hún áréttar tengsl fólks
og dýra því hvorttveggja hefur hangið hér á horriminni í ellefu aldir.
I eftirfarandi tilvitnun er söguhetjan jafn hissa og erlendu ferða-
mennirnir að ofan á að fólkið svelti því allt umhverfis er sjálf matar-
kista hafsins. Jafnframt bendir myndin, einsog ferðalangarnir, á að
þetta sé ekki síst framtaksleysi fólksins að kenna. Um leið er ítrekað
hve torfkofarnir eru hættulegir. Ólíkt ferðalöngunum lýsir textinn þó
tímunum eftir stríð, sjötta áratug 20. aldar, einu mesta uppgangs-
skeiði íslenskrar efnahagssögu:
I þessu landi dó fólk úr hungri. í ellefu hundruð ár hrundi fé úr hor
í fjallagljúfrum, hestar duttu niður dauðir um öskuþakta haga, fiski-
menn voru of þreyttir til að draga net úr sjó. Börn vesluðust upp í
moldarkofum af vannæringu. Gamlir menn átu skinnjakkana sína.
Samt voru fjörurnar fullar af kræklingi. Hvarvetna í flæðarmálinu
lágu lokaðar skeljar þúsundum saman, svartar og bláar. Fólk neitaði
að borða krækling (bls. 20).15
Textinn tekur einnig upp og vinnur nokkuð óvænt með stef ferða-
bókmenntanna um jarðvarma. í þeirri úrvinnslu er framreidd ákaf-
lega tvíbent mynd af stöðu íslensku þjóðarinnar jafnt sem fjölskyldu
14 Hér er vitnað eftir þýðingu Vilhjálms Þ. Gíslasonar í Glöggt ergests augað, bls.
216-17. Sjá Browne bls. 479-81.
15 Á frummálinu: „This was the country where people died of starvation. For
eleven hundred years sheep collapsed in the mountain passes, horses fell
dead in the ashcovered pastures, fishermen were too tired to drag nets out of
the sea. Children faded away in the sod huts from malnutrition. Old men ate
their skin jackets.
Yet the shores were filled with mussels. All along the water, the black and
blue closed shells lay by the thousands. People refused to eat the mussels.“
d Jföaptóá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
39