Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 34

Garðar Baldvinsson
sama tíma segir hún ferðasögu sína með orðum sem eru einmitt full
ílát, þegar fyllt þeirri merkingu sem menning „hennar“, menning
íslands, saga beggja þessara menninga, ferðabókmenntir og aðrar
bókmenntir hafa þegar ausið í og síað í gegnum þessar ferðatöskur.
Með öðrum orðum birtist flókin staða hennar, átök veruleika og þrár,
e.t.v. í því að þótt öllu sé hellt úr ferðatöskunum eru þær sjálfar alltaf
eftir og vafamál að merkimiðarnir séu horfnir.
Hvíti Inúítinn
í grein sinni „The White Inuit Speaks“ notar Diana Brydon myndmál
sem hún sækir í texta Kristjönu og mynd hans af íslendingum (1995,
bls. 136).4 Sú mynd er mjög athyglisverð og tengir íslendinga og
Inúíta með því að kalla þá fyrrnefndu „hvíta Inúíta". Raunar vekur
þessi ítrekaða mynd ýmsar spurningar, bæði varðandi stöðu Islend-
inga í vestrænni menningu og ekki síður um stöðu Inúíta bæði á
íslandi og annars staðar á Vesturlöndum. Ein áleitnasta spurningin
lýtur að sjálfu orðavalinu, þ.e. að textinn skuli nota orðið „Inúíti“ en
ekki það orð sem lengst af hefur verið notað í íslensku einsog í
ensku, þ.e. „eskimói“. A þeim tíma sem sagan gerist, á sjötta og sjö-
unda áratugnum, þekktist varla orðið „Inúíti" í íslensku máli og
mætti hér geta þess að í Sögu-Atlas frá 1995 notar Haraldur Ólafsson
mannfræðingur athugasemdalaust orðið „eskimói". Athyglisverðast
við þessa orðanotkun er að textinn gefur margsinnis til kynna að
nafngiftin (Inúíti) sé niðrandi. A ferð hennar um Danmörku er sögu-
konunni t.d. strítt á því að hún sé „hvítur Inúíti". Þessi tvíbendni
ásamt skáldskaparfræði nafngiftarinnar, sem nefnd var hér áðan og
tengir saman ferð og tungu, gerir það nauðsynlegt að skoða ofurlítið
sögu þessa orðs og merkingu þess í textanum.
Orðið „eskimói" er komið úr máli Algonquin-indíána sem notuðu
það til að lýsa hópi frumbyggja og merkir þar „sá sem étur hrátt kjöt“.
Hjá þeim er það lýsandi en vestræn menning, þ.e. evrópskir land-
könnuðir og landvinningamenn í Ameríku, tóku það upp og gerðu að
hnjóðsyrði. A íslensku hefur það stundum verið þýtt sem „skræl-
ingi“. Nafngiftin er þannig beint tengd sjálfsveru og miðlægni evr-
ópskra hefðarkarla og sýnir vel þá tignarröð sem fólki er skipað í.
„Eskimóar“ nota hins vegar annað orð um sig og sína, en í goðsögum
þeirra má finna tignarröðina á hvolfi ef svo má segja, því samkvæmt
einni goðsögn þeirra eru evrópskir menn í flokki með hundum og
kallast þá „Kablunets“ sem þýðir villimaður, en sjálfa sig kalla þeir
„Inúíta“ sem þýðir „maður“. í þessum ólíku nafngiftum birtast
4 Brydon virðist skilja texta Kristjönu svo að þar sé í raun og veru fjaliað um
Inúíta því hún segir um tilurð titilsins: „Hugmyndin að titlinum spratt af því
hvernig Inúítinn birtist formálalaust í [...] The Prowler eftir Kristjönu Gunnar
[svo].“ A frummáli: „My title is inspired by the coincidental appearance of the
Inuit in [...] Kristjana Gunnar’s [svo] The Prowler."
fán d Jföapáá - TÍMARIT ÞÝÐENDA 1*1997
32