Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 19

,Kalda stríðið
unda því hún þekki ekki íslenskar aðstæður.21 Saga hreindýraveiða
á Reykjanesskaga er e.t.v. ekki mörgum kunn, þótt merk sé. Hreindýr
voru flutt á Reykjanes frá Finnmörku árið 1777, döfnuðu þar og fjölg-
uðu sér framan af, en dóu loks út á þriðja áratug þessarar aldar. Þetta
kemur fram í Hreindýr á íslandi 1771-1960 eftir Ólaf Þorvaldsson.
Ólafur rekur útrýminguna til tveggja meginorsaka: annarsvegar til
röskunar á afkomumöguleikum vegna offjölgunar karldýra á kostnað
kvendýra, en hinsvegar til ofveiði. Lýsing Kristjönu á viðureign Óla
og tarfsins fýlgir nánast orðrétt frásögn Ólafs af veiðiferðum Guð-
mundar Hannessonar frá Isólfsskála í Grindavík, sem hún nefnir til
sögunnar. Þegar Eddu er ljóst að hún hefur hæft bæði Óla og tarfinn
virðist henni eitt augnablik Óli líkjast tarfi og verður hugsað til
Isólfsskála-Guðmundar, Íslands-Magnúsar og Marardals-Helga sem
allir höfðu einhverntíma hæft tvo tarfa í einu og sama skoti (36).
Þrátt fyrir augljósa og áberandi tímaskekkju grundvallast sagan því í
skráðum raunsönnum atvikum í íslenskri sögu.
Eins og sögupartur eftir David Arnason um íslandsför Richards
Angantyrs kallar smásaga Kristjönu á táknrænan lestur. Með fangels-
un Eddu gefur Kristjana reyndar til kynna hvernig sagan skuli lesin,
því sú sögusýn sem kemur fram hjá henni og David er grunduð í
þeirri áherslubreytingu í málsögulegri og sögulegri túlkun sem
Fredric Jameson tekur til íhugunar í The Prison-House of Language
og telur koma fyrst fram sem heildstæða kenningu hjá Ferdinand de
Saussure.22 Með því að riðla tíma- og orsakasamhengi en kalla í stað-
inn fram hugmyndafræðileg tengsl gerir Kristjana tímaskekkjuna í
frásögninni að merkingarbæru aðalatriði. Nafnið Edda vísar í forna
arfleifð kvennamenningar (formóðir, langamma), skáldskap (óður),
og innblástur (æði), eins og Helga Kress gerir skil í Máttugum meyj-
um.23 Helga bendir jafnframt á að innan karlveldis sé rödd menn-
ingar og sagnaarfs kvenna, bæði munnlegs og ritaðs, víkjandi og því
„þögguð“, en í bókinni sýnir hún áhrif þöggunar í íslenskum fom-
21 Tímarit Máls og menningar 44.1 (1983): 65-79. Helgu fannst ritinu í flestu
áfátt: frágangi, vali á höfundum og efni - einkum rýrum hlut samtíma kven-
höfunda - og hún sýnir dæmi um hroðvirkni í þýðingunum. Kristjana „er
fyrst og fremst kanadískur rithöfundur", segir Helga (68), „og ber sagan með
sér að höfundur er nokkuð ókunnugur íslenskum staðháttum. Raunar stendur
þessi saga of fjarri íslenskum veruleika til þess að hún gæti birst á íslensku
fyrir íslenska lesendur, sem flestir vita að hreindýraveiðar fara ekki fram á
jólaföstu og allra síst á Reykjanesinu. Þar við bætist að hún er ekki með öllu
laus við þá framandlegu mynd sem margir útlendingar gera sér af íslandi og
því frumstæða lífi sem þar muni vera lifað. Sagan er langt frá því að vera á
nokkurn hátt dæmigerð fyrir það sem verið er að skrifa á íslandi í dag, og er
vandséð hvaða erindi hún á í þetta rit“ (67).
22 The Prison-House of Language (Princeton, N.J: Princeton University Press,
1972).
23 Máttugar meyjar. íslensk fornbókmenntasaga (Reykjavík: Háskólaútgáfan,
1993) 23.
ýfión d MsyAiá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
17