Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 35

Orð og ferðatöskur
þannig tvær gerólíkar sjálfsverur sem miðjur og viðmið. Sem nafngift
Inúíta fyrir sjálfa sig ryður orðið „Inúíti“ sér til rúms í vestrænni
menningu sem viðurkenningarorð fyrir fólk sem nýtur virðingar á
eigin forsendum og verður smám saman hluti af því sem er kallað
pólítísk rétthugsun nú á öndverðri 20. öld.
í texta Kristjönu er íslendingum ekki aðeins gefið nafnið „hvítir
Inúítar" heldur er þeim strax í upphafi lýst sem frumstæðum verum
á svipuðu stigi og dýr. Með þessu er sem orðið taki með sér ferða-
tösku evrópsku landkönnuðanna. Þannig éta Islendingar, hvítu
Inúítarnir, ekki aðeins hráan fisk líktog selir og ísbirnir gera, þeir eru
líka „á beit einsog kindur í fjallagrösunum“ (bls. 3), „skrapa [...] upp
þessa ólystugu þarastöngla“ (bls. 4) og eru auk þess „hákarlaætur"
(bls. 8). Það eru þó ekki aðeins slík náttúrutengsl sem binda íslend-
inga og Inúíta saman, heldur bendir textinn á að landfræðilega og
þarmeð náttúrufræðilega séu þessar þjóðir einkar nákomnar. Sögu-
konan undrast semsagt heppni móður sinnar, því, einsog hún segir:
faðir minn, hvíti Inúítinn, fann þig [á Jótlandi] og flutti þig á þessa
eyju þar sem eru margir selir og þangað sem hvítabirni rekur stund-
um á ísnum frá Grænlandi (bls. 6; leturbreyting mín).5
Selir og hvítabirnir eru hluti af íslenskri menningu og birnirnir
reyndar svo sjaldgæfir að koma þeirra verður hættulegt ævintýri.
Þessi dýr eru einnig hluti af goðsögnum ferðabókmenntanna og má
minna á Bréffrá Islandi eftir Uno von Troil þar sem dýrin tengja ís-
land við fjarlæga menningu eskimóa og sýna land og þjóð sem ann-
an Evrópu, en von Troil tengir þau einnig því sem gerir líf á íslandi
svo hættulegt og setur þau í flokk með hungursneyðum, jarðhræring-
um og öðrum náttúruhamförum (von Troil bls. 54).
Með þessum orðum söguhetjunnar er ekki bara kynþáttum heldur
líka kynjum raðað í tignarröð sem teljast verður viðtekin á Vestur-
löndum. Myndin vekur einnig þá hugsun að Inúítar stundi „frum-
stæð“ brúðhlaup, þ.e. brúðarrán, því karlinn fer eitthvert og flytur
heim til sín konu, einsog hann myndi flytja hund eða kaffi. Þannig
höfum við varla byrjað lesturinn á texta Kristjönu þegar búið er að
festa í sessi þá mynd af íslendingum að þeir gegni því hlutverki sem
eskimóar hafa í vestrænni menningu, að vera goðsögulegur „annar“
Evrópu, þ.e. það sem er annað en ríkjandi gildi og viðmið Evrópu
segja fyrir um eða er í andstöðu við þau. Þessi mynd vekur án efa
furðu meðal íslenskra lesenda með vakandi þjóðerniskennd enda
kemur hún illa heim og saman við þann þátt þjóðarímyndarinnar sem
gerir íslendinga að mikilli menningarþjóð. Aðra lesendur, t.d.
5 Á frummáli: „my father, the white Inuit, found you [on the Danish peninsula]
and brought you to this island where there are many seals and where
occasionally a polar bear drifts over on the Greenland ice“.
rpj» d fföapkiá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
33