Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 32

Garðar Baldvinsson
getur þannig átt við söguhetjuna jafnt sem nútímamanninn, einstak-
ling í þeirri sundruðu og brothættu veröld sem einkennir það sögu-
skeið Vesturlanda sem kennt er við síðkapítalisma. Þegar haft er í
huga að bókin kom út árið 1989 gæti myndin af púsluspilinu í hrúgu
bent fram á við, til endanlegs falls Berlínarmúrsins og þeirrar tví-
bendni sem það hefur leitt til: aukinnar einsleitni samfara aukinni
sundrungu.
Ferðatöskur á hvolfi
Fyrst þegar ég las bók Kristjönu vakti það eftirtekt mína og undrun
að sjá íslendinga kallaða hvíta Inúíta (white Inuits) og lesa lýsingar á
því hörmulega og frumstæða lífi sem hér var lifað um það leyti sem
ég var að alast upp.2 Fannst mér stundum sem verið væri að fjalla um
aðra tíma en ég lifði, einkum þegar lýst var vosbúð og kulda, lélegu
húsnæði, eða frumstæðu fólkinu. Aðrir hlutar einsog þeir sem lýsa
fábreyttu mataræði íbúanna voru ekki jafn mikið undrunarefni þótt
bæði ýkjustíls og íróníu gæti í umræðu textans um þá staðreynd að
landið sé í miðri matarkistu hafsins en samt hafi allir íbúar þess
þurft að líða skort og hungur. Og það hlýtur að koma við kviku þjóð-
erniskenndar íslendinga að allt hugvit sé látið koma að utan því
þeim virðist aldrei hugkvæmast nein úrræði sjálfum sér til bjargar.
Jafnvel faðir söguhetjunnar, jarðfræðingurinn Gunnar Böðvarsson
(bls. 55), fær hugmyndina um beislun jarðvarma frá manni í banda-
ríska hernámsliðinu á Vellinum (bls. 21). Öll þessi atriði búa til ann-
arlega mynd af landi og þjóð, mynd sem íslendingum er ekki tamt að
tengja við sjálfa sig. Torvelt er að sjá þessa mynd sem raunsæja, enda
tel ég eðlilegast að líta á þjóðlýsingu textans sem þýðingu á textalegu
samhengi úr þremur áttum: breskum ferðabókmenntum um Island á
19. öld, söguskoðun íslenskrar þjóðernishyggju og þeirri fjöl-
menningu sem einkennir kanadískt þjóðlíf. í þessu samhengi vekur
textinn forvitnilegar spurningar um samspil náttúru, landslags og
þjóðarímyndar, einkum út frá eftirlendufræðum (á ensku „post-
colonialism") sem benda gjarnan á hvernig þetta samspil verður í
flóknu þýðingaferli. A þeim nótum vekur textinn jafnframt spurn-
ingar um menningarlegar rætur og vensl þeirra við goðsögur og hug-
myndafræði.
Það eru einkum þrjár ástæður sem réttlæta að ræða The Prowler í
tengslum við ferðasögur 19. aldar. í fyrsta lagi er söguhetjan/sögu-
maðurinn að takast á við íslenska menningu og sögu úr bæði tíma-
legum og landfræðilegum fjarska, þ.e. hún sækir Island heim í hug-
anum tveimur áratugum eftir að atburðir sögunnar gerast og kemur
frá Kanada til að skoða sig um á sögusviði sem er orðið henni fram-
2 Ég er sex árum yngri en Kristjana. Samkvæmt Guðrúnu Guðsteinsdóttur
(1996, 486-7) eru textar Kristjönu oft sjálfsævisögulegir og svipar lífshlaupi
hennar og fjölskyldu um margt til þess sem lýst er í The Prowler.
fán á Æœyáá - TÍMARIT ÞÝÐENDA 1 • 1997
30