Þjóðmál - 01.12.2009, Side 82

80 Þjóðmál vetur 2009
púðri sósíalismans, heldur þeirra sjálfra . Og
lengi lifir í fornum glæðum, eins og árásirnar
á Þórarin Eldjárn sýndu . Þegar Mörður Árna­
son spurði háðslega, hvort Þórarinn hefði
fengið annað skip, hljómaði hann líkt og
Magnús Kjartansson forðum .
Enn fremur er umhugsunarefni, að sumir
íslenskir menntamenn áttu í erfiðleikum með
að fá á prent eftir sig greinar gegn Kreml­
verjum . Birtingur, sem þeir Einar Bragi,
Thor Vilhjálmsson og fleiri gáfu út, hafnaði
pistli eftir Agnar Þórðarson um hina frægu
Bjarmalandsför þeirra Steins Steinarrs 1956,
þótt seinna fengi Jón úr Vör þar inni með
ljóð sitt um Djilas .35 Sigfús Daðason, ritstjóri
Tímarits Máls og menningar, synjaði birtingar
ritgerð, sem Arnór Hannibalsson tók saman
1963 um stjórnarfar í Ráðstjórnarríkjunum .36
Má af því tilefni minna á, að mannshöfuð er
nokkuð þungt og ekki geta allir staðið upp­
réttir . Seinna átti Sigfús sjálfur eftir að skrifa
grein í Tímarit Máls og menningar, sem ekki
kom þar á prent að ráði Kristins E . Andrés­
sonar . Hún var andmæli við innrás sósíalista­
ríkj anna í Tékkóslóvakíu 1968 .37 Sigfús beitti
þannig ekki aðeins aðra ritskoðun, heldur líka
sjálfan sig, enda orti hann eitt sinn:
Sjálfgerðir fjötrar
eru traustastir fjötra .
Þótt vísuorð Sigfúsar Daðasonar eigi vissulega
stundum við, höfðu þau sex skáld, sem hér
hefur verið rætt um, manndóm til að leysa
af sér slíka sjálfgerða fjötra . Stundum vitna
þeir, sem reyna að afsaka sósíalismann, í þau
ummæli annars íslensks skálds, að kalda stríðið
hafi ekki gert neinn að betri manni . Svo kann
að vera, en kalda stríðið sýndi, hverjir voru
fyrir betri menn og verri: Hinir betri menn
voru þeir, sem sáu, að í púðrinu hafði vöknað
af öllu blóðinu, og þögðu ekki við .
Tilvísanir
1 Sigfús Daðason: „Hendur og orð,“ Tímarit Máls og menningar, 15 . árg .
3 . hefti (1954), 220 .–223 . bls .
2 Stéphane Courtois o . fl .: Le livre noir du communisme (París, 1997), eink­
um inngangur Courtois . Ísl . þýð .: Svartbók kommúnismans (Rvík, 2009 .
3 Steinn Steinarr: „Don Quijote,“ Réttur, 22 . árg . 3 . hefti (1937), 128 . bls .
4 Arnór Hannibalsson upplýsir í Moskvulínunni (Rvík 1999), 174 .,
178 . bls . og 183 .­184 . bls . að Mál og menning fékk háa fjárstyrki frá
kommúnistaflokki Ráðstjórnarríkjanna og að Kristinn fékk sérstök
eftirlaun með samþykkt miðstjórnar kommúnistaflokksins .
5 „Sovét­Rússland er vonandi ekki það, sem koma skal,“ Abl. 19 . september
1956 (viðtal Helga Sæmundssonar) .
6 „Að fengnum skáldalaunum,“ Tímarit Máls og menningar, 3 . árg . 1 . hefti
(1942), 41 . bls .
7 „Er loksins til þurrðar gengið?“ Þjv. 21 . september 1956 . Hér er rithætti
nafns Stefáns breytt í það horf, sem hann vildi hafa, Pjetursson .
8 Arnór Hannibalsson rekur þá sögu eftir rússneskum skjölum í
Moskvulínunni (1999), 125 .­142 . bls .
9 Arthur Koestler: Darkness at noon (New York 1941), ísl . þýð . Jóns
Eyþórssonar, Myrkur um miðjan dag (Rvík 1947) .
10 Steinn Steinarr: „Kreml“ og „Don Quijote ávarpar vindmyllurnar“, Nýtt
Helgafell, 2 . árg . 1 . hefti (1957), 15 . bls .
11 Arthur Koestler: „The Fraternity of Pessimists,“ New York Times Magazine
(nóvember 1943), endurpr . í The Yogi and the Comm issar (1945) .
12 Jón úr Vör: „Lítil frétt í blaðinu,“ Birtingur, 3 . árg . 3 . hefti (1957), 10 . bls .
13 Ljóðið var m . a . endurpr . í heild sinni í Mbl. 7 . nóvember 1957; Bjarni
Benediktsson: „Reykjavíkurbréf,“ Mbl. 10 . nóvember 1957 .
14 Hins vegar var fundið í „Bæjarpósti“ blaðsins að nokkrum öðrum
atriðum í þessu hefti Birtings, sjá „Bæjarpósturinn,“ Þjv. 9 . nóvember og 19 .
nóvember (þar sem Einar Bragi svaraði og Þjóðviljamenn aftur honum) .
15 Magnús Kjartansson: „Stefna nútímans er sósíalismi,“ Þjv. 5 . júní 1965 .
Höfðu þeir Jón úr Vör átt í ritdeilu um sósíalismann .
16 „Bók Djilasar, „Hin nýja stétt,“ komin út hjá Almenna bókafélaginu,“
Mbl. 21 . janúar 1958 .
17 Jón Baldvin Hannibalsson: „Ráðherrasósíalisminn og síamstvíburarnir,“
DV 6 . september 1982 .
18 „Engir fulltrúar frá A­Evrópu á þingi í Ljubljana,“ Þjv. 22 . apríl 1958 .
19 Jón frá Pálmholti: „Jónas Svafár,“ Mbl. 6 . maí 2004 (minningarorð) .
Líklega hefur Jóhann innritað þá á fundi Æskulýðsfylkingarinnar í
Tjarnargötu 20 23 . janúar 1959 . Þar lásu upp Ari Jósefsson, Dagur
Sigurðarson, Jóhann, Jón frá Pálmholti og Þorsteinn [Jónsson] frá Hamri .
Sjá Þjv. 23 . janúar 1959 (auglýsingu) .
20 Jóhann Hjálmarsson: „Kveðja til Pablo Neruda,“ Mbl. 12 . nóvember 1961 .
21 Dagur Sigurðarson: „Endurspeigluð lágkúra Jóhanns Hjálm arssonar,“
Þjv. 23 . febrúar 1962; Jóhann Hjálmarsson: „Þjáðir menn,“ Mbl. 28 .
febrúar 1962; Jón frá Pálmholti: „Eitt orð við Jóhann Hjálmarsson,“ Þjv.
7 . mars 1962 . Um uppnefni Jóhanns sjá m . a . „Bæjarpóstinn“, Þjv. 12 .
nóvember 1969 .
22 M[agnús Kjartansson]: „Andstæðurnar,“ Þjv. 21 . febrúar 1970 . Matthías
Johannessen svaraði honum í „Rispum“, Mbl. 28 . febrúar 1970 .
23 Jóhannes úr Kötlum: „Dagskipan Stalíns,“ Tímarit Máls og menningar,
4 . árg . 4 . hefti (1943), 119 .–124 . bls .; Jóhannes úr Kötlum: „Kveðja til
Kína,“ Tímarit Máls og menningar, 13 . árg . 3 . hefti (1952), 213 .–215 . bls .
24 „Íslenskir rithöfundar ræða um Pasternak, sænsku akademíuna og
rússneskt vald,“ Mbl. 29 . október 1958 .
25 „Hvað segja þau um Skáldatíma?“ Mbl. 26 . október 1963 .
26 Jón Óskar: Týndir snillingar (Rvík 1979), 292 . bls .
27 „Baldvin Tryggvason . Ævi og störf,“ Mbl. 27 . apríl 1997 (viðtal) .
28 Jóhannes úr Kötlum: „Milli steins og sleggju,“ Ný og nið (1970), 44 . bls .
Hitt ljóðið, sem hér er vitnað í, er á 43 . bls .
29 Árni Sigurjónsson: „Ég reyni fyrst og fremst að vera húmoristi,“ Tímarit
Máls og menningar, 52 . árg . 2 . hefti (1992), 40 .–41 . bls .
30 Árni Bergmann: „Vinstrimennskan, sagan og hrun heimskomm­
únismans,“ Tímarit Máls og menningar, 53 . árg . 4 . hefti (1992), 25 . bls .
31 Hannes Pétursson: „Kreml,“ Stúdentablaðið 1 . desember 1956, endurpr .
í Mbl. 8 . desember 1956 .; Þórbergur Þórðarson: Marsinn til Kreml (Rvík
1962) .
32 Mörður Árnason: „Hvorki rök né rím . Ritdómur um sonnettu,“ Tímarit
Máls og menningar, 54 . árg . 2 . hefti (1993), 67 .–71 . bls .
33 Einar Már Guðmundsson: „Í auga óreiðunnar,“ Lesbók Morgunblaðsins
4 . janúar 1992 . Ljóðið birtist síðan sem „Stelpan sem þú elskaðir . . .“, Í auga
óreiðunnar (1995), 83 . bls .
34 Karl R . Popper: The Open Society and Its Enemies, I .–II . (London 1945) .
35 Agnar Þórðarson: Kallað í Kremlarmúr (Rvík 1978), 198 . bls .
36 Arnór Hannibalsson: „Mál og menning og menningin . Opið bréf til
Sigfúsar Daðasonar,“ Frjáls þjóð 22 . júní 1963; Sigfús Daðason: „Bréfaskipti
við Arnór Hannibalsson,“ Þjv. 23 . júní 1963 .
37 Sigfús Daðason: Ritgerðir og pistlar (Rvík 2000) . Inngangur e . Þorstein
Þorsteinsson .