Þjóðmál - 01.12.2009, Blaðsíða 94

92 Þjóðmál vetur 2009
Hann er allt í senn virðulegur diplómat, ákafur
framkvæmdamaður og einlægur hugsjónamað­
ur . Nú hefur hann sent frá sér æviminningar
undir fyrirsögninni: Að skilja heiminn .
Fyrir margra hluta sakir er fengur að þessari
bók . Hún er eins og mælt af munni fram .
Lesendur sem þekkja höfundinn hafa alveg eins
á tilfinningunni að þeir séu að hlusta á
hann . Segja má að einurðin sem lýsir
sér í háttum höfundar og málflutningi
í daglegu lífi endurspeglist í þessari
frásögn á einlægan hátt .
Þetta er engin bersöglibók, en höf­
undur kemur þó til dyranna eins og
hann er klæddur . Hann reiknar með
að stofnanamálfar eða kansellístíll
starfs hans setji mark sitt á bókina
og biður afsökunar á því . Það er
óþarfi . Frásögnin er algjörlega laus
við þá fjarlægð og þann ópersónulega hátt
sem stofnanamáli er ætlað að skapa . Persóna
höfundarins er lifandi á hverri síðu .
Á stöku stað ber bókin þess merki að hún
byggist á minningum en ekki heimildaöflun .
Það er þó í svo smáum mæli að ekki verður sagt
að það rýri gildi frásagnarinnar .
Í upphafi bókarinnar segir höfundur frá ætt
og uppruna, fjölskylduháttum og skólagöngu .
Með öðrum orðum: Hvernig hann slítur barns­
skónum í vesturbæ Reykjavíkur . Hann fer ekki
dult með að þar liggja rætur hans . Þá þegar
koma við sögu margir vinir og samferðamenn .
Sumir urðu þekktir í þjóðlífinu rétt eins og
höfundurinn .
Í lokakaflanum segir frá föðurafa höfundar,
Einari Benediktssyni skáldi . Þar tekur höfundur
til varnar fyrir skáldið þar sem hann telur að
réttu máli hafi verið hallað til að mynda í skrifum
Halldórs Laxness og Guðjóns Friðrikssonar
sagn fræðings . Er það áhugaverð rökræða frá
sjón ar horni dreifðrar en um leið ættrækinnar
fjöl skyldu .
Þarna segir einnig frá ættboga langömmusyst­
ur höfundar í föðurætt, sem flyst á ungum aldri
frá Seltjarnarnesi til Nýja Sjálands . Sú frásögn
lýsir næmi höfundar fyrir þeirri örlagasögu sem
að baki býr og eins sterkri fjölskyldutryggð .
Með því að skipa efninu á þennan veg verður
fjölskyldufrásögnin í byrjun og lok lestrar að
eins konar uppistöðu í vef þar sem minningum
frá löngum embættisferli, fjölbreyttum við­
fangsefnum og einörðum skoðunum er vafið
þar á milli . Þessi niðurröðun efnisþátta styrkir
persónulegt svipmót bókarinnar .
Höfundur var sendiherra hjá fjöl­
mörgum ríkjum . Hann lýsir þeim störfum
skilmerkilega og án upp hafningar .
Utanríkisþjónustan er flestum eins
og huliðsheimur . Þeim dyrum lýkur
höfundur upp . Við blasir raunsönn
mynd af því sem fram fer en engum
ævintýraheimi .
Frásögn höfundar um embættis­
feril hans er meir en eftirtektarverð­
ar endurminningar eða þurr gagna­
grunnur . Ástæðan er sú að nám
hans, hugmyndaheimur, skoðanir og
embættisstörf eru eins og eitt sam s­
tillt gangverk . Í hálfa öld er hann þátttakandi í
mótun og framkvæmd íslenskrar utanríkisstefnu
bæði að því er varðar pólitíska og viðskiptalega
hagsmuni . Lesendur skynja vel hvernig starf
hans og hugsjón falla fram í einum farvegi .
Bókin er fyrst og fremst frásögn af lífshlaupi
en ekki prédikun . Eigi að síður fer ekki hjá því
að hún varpi ljósi á skýran hugmyndaheim
þekkingar og reynslu . Afstaða höfundar til
stöðu og hlutverks Íslands í samfélagi þjóðanna
lýsir staðfestu og er með öllu laus við pólitískt
hviklyndi þó að hann fari ekki leynt með hvar
hann skipar sér á bekk í stjórnmálum .
Þessi afstaða er reist á djúpri þjóðerniskennd
og þjóðernisstolti . Endurminningarnar benda
til þess að höfundur sé að því leyti líkur afa
sínum og nafna, skáldinu, að í honum virðast
hrærast þjóðerniskennd og alþjóðahyggja eins og
hvorugt verði með góðu móti frá hinu skilið .
Höfundur er gagnrýninn á ýmsa þá sem
lengi hafa verið á sama báti og hann í utan­
ríkis málum en snúist hafa gegn umsókn Íslands
um aðild að Evrópusambandinu . Hann lítur
á það viðfangsefni sem beint framhald þeirrar
utan ríkisstefnu sem mótuð var í upphafi vega
með aðild að Atlantshafsbandalaginu, Frí­
versl unarsamtökunum og síðar Evrópska efna­
hagssvæðinu .
Fram kemur þykkja í garð þeirra sem að hans
mati hafa beint ómálefnalegum spjótum að