Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Qupperneq 25

Hægfara fríkirkjumaður
Þórhallur Bjarnarson sem þá var kennari við Prestaskólann (forstöðumaður
hans frá 1894) ritaði 1893 greinaflokk í Kirkjublaðið sem hann var ritstjóri
fyrir (1891-1897) um stefnu blaðsins og þar með sína í ýmsum kirkju-
málum sem efst voru á baugi.10 I fjórðu greininni sem birtist í lok ársins
var röðin komin að „ytra fyrirkomulagi kirkjunnar“. Þar lét Þórhallur í
ljósi þá ósk sína „...að hin evangeliska lúterska kirkja fósturjarðar vorrar
verði með öllu sjálfstætt fjelag fyrir sig“. Hann gerði sér þó ljóst að hér
var um flókið mál að ræða og bætti við „...í annan stað verður mjer það æ
ljósara, hve afarmiklum vanda þetta er bundiðV1 Eigi að síður leit hann
á aðskilnaðinn sem „þýðingarmesta mál“ íslensku kirkjunnar einkum þar
sem „allar tilraunir til verulegs sjálfstæðis í ríkiskirkjunni hlytu að verða
árangurslausar“.12 Taldi hann kirkjunni væri fyrir bestu „að mega standa
óháð og ganga inn í óvissa framtíð treystandi Guði einum.“13
Þetta sama ár hafði Þórarinn Böðvarsson (1825-1895) prófastur í
Görðum á Álftanesi og þm Gullbringu- og Kjósarsýslu um tæplega 30
ára skeið frá 1869 borið fram í neðri deild Alþingis frumvarp til laga um
“skipulag og stjórn andlegra mála hinnar íslenzku þjóðkirkju“. Samkvæmt
því skyldi þjóðkirkjan njóta sjálfsstjórnar í „andlegum málum sínum“ (þ.e.
innri málum). Yfirstjórn þeirra skyldi vera í höndum biskups er hefði sér
til ráðuneytis kirkjuráð. Kirkjuþing er kæmi saman árlega skyldi starfa
innan kirkjunnar og þar átti að „ræða og samþykkja allar breytingar á
skipun hinna andlegu málefna, ..., áður en biskup veiti þeim samþykki1'.14
10 Kirkjublaðið. I. 1893: 33-39. Gunnlaugur Haraldsson 2002: 921-922.
11 Kirkjublaðið. IV. 1893: 210. Taldi Þórhallur enda að hægt mætti fara í málinu. Undirtektirnar
1894: 100. í þessu átti Þórhallur ýmsa fylgismenn t.d. lýsti Árni Jónsson (1849-1916) á
Skútustöðum þeirri afstöðu að aðskilnaður „hljóti að liggja fýrir, og að það sje líka langrjettast
og bezt“. Undirtektirnar 1894: 99.
12 Kirkjublaðið. IV. 1893: 210.
13 Kirkjublaðið. IV. 1893: 212.
14 I frumvarpinu virðist ennfremur að því stefnt að prestastefnan breyttist í kirkjuþing með þeim
hætti að einn leikmaður úr hverju prófastdæmi kjörinn á héraðsfundi ætti þar sæti ásamt
öllum þjónandi prestum. Alþingistíðindi 1893(C): 156-157. Magnús Jónsson 1952: 28-29.
Um málið var fjallað á prestastefnu 1893. Voru allir sammála um að kirkjan ætti að fá stjórn í
andlegum málum en ýmsum þótti þó ekki nægilega langt gengið í frumvarpinu. Þá töldu ýmsir
„óhugsanlegt, að ríkið sleppi valdinu, en hjeldi áfram að bera kostnaðinn" af kirkjumálunum.
Synodus 1893: 143. Áratug áður hafði Benedikt Kristjánsson (1824-1903) í Múla þm N-Þing.
lagt fram fumvarp til laga um sérstakt kirkjuþing er koma skyldi saman í eitt skipti (1884) til
að ræða um „endurbætur á skipun kirkjulegra mála“. Frumvarpið náði ekki fram að ganga.
Alþingistíðindi 1883(C): 159-160. Magnús Jónsson 1952:27. Sama ár var komið á kirkjuráði í
Danmörku, Det kirkelige rnd, sem átti að mæta kröfum um aukið frelsi kirkjunnar og beita sér
23