Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Qupperneq 45

söfnuður að vera sjálfstæð eining er réði sér í öllum grundvallaratriðum sjálf.
Til samræmis við það taldi hann á þeim tíma að biskupsembættið hlyti að
leggjast af við aðskilnað.
Onnur hugsanleg túlkun felst í því að líta svo á að Þórhallur hafi fyrst og
fremst verið raunsæismaður er leit svo á að aðskilnaður væri óhjákvæmilegur
og að það væri hlutverk hans sem biskups að taka fullan þátt í að móta
framkvæmdina og leggja grunn að þeirri skipan kirkjumála sem fylgja
skyldi í kjölfarið. Hér er litið svo á að fyrri skýringin eigi fremur við, þ.e.
að Þórhallur hafi raunverulega aðhyllst aðskilnað allt frá því hann tók að
tjá sig um málið en að afstaða hans til þess hvaða skipan skyldi taka við af
þjóðkirkjunni hafi þróast eftir því sem á leið.
Þórhallur Bjarnarson fylgdi í öllu falli róttækari stefnu en Hallgrímur
Sveinsson forveri hans í embætti hafði gert með fullum stuðningi presta-
stéttarinnar. Þetta kom ekki í veg fyrir að Þórhallur fylgdi eftir tillögum
meirihluta Kirkjumálanefndarinnar um kirkjuþing allt frá því þær komu
fram. Getur hann enda hafa litið svo á að stofnun kirkjuþings væri spor í átt
að aðskilnaði ríkis og kirkju þar til hann tók að aðhyllast hin kongregational-
ísku sjónarmið sem ekki rúmuðu kirkjuþing nema þá með mun takmarkaðra
valdssviði en tillögur meirihluta Kirkjumálanefndarinnar gerðu ráð fyrir. Þá
leit hann svo á að kirkjuþing væri til mikilla bóta fyrir þjóðkirkjuna meðan
hún á annað borð starfaði í tengslum við ríkisvaldið. Það gat því komið að
góðum notum sem stofnun til bráðabirgða eða þar til frjálsir söfnuðir tækju
til starfa í landinu.
Útdráttur
Greinin er önnur í röðinni í greinaflokki sem fjallar um baráttu fyrir sjálfstæðri
þjóðkirkju á Islandi á öndverðri 20. öld. Hér er fjallað um hugmyndir Þórhalls
Bjarnarsonar (1855-1916) prestaskólakennara og síðar biskups um tengsl ríkis og
kirkju. Þórhallur framfylgdi í embætti þeirri stefnu sem þjóðkirkjan hafði gert að
sinni, þ.e. að henni bæri aukið sjálfstæði og sjálfsstjórn en að tengslin við ríkis-
valdið ættu að haldast. Persónulega var hann þó róttækari og virðist hafa litið svo
á alla starfsævi sína að tengsl ríkis og kirkju hlytu að rofna og að það gæti verið
fysilegur kostur fyrir kirkjuna. Þá gerðust hugmyndir hans um þá skipan sem taka
ætti við af þjóðkirkjunni róttækari eftir því sem á leið. Framan af leit hann svo á að
hér ætti að komast á fríkirkja sem að uppbyggingu og stjórn væri sem líkust þeirri
kirkju sem starfaði í landinu þrátt fyrir að kirkjuþing hlyti að taka við hlutverki
Alþingis sem löggjafi fyrir kirkjuna. Undir lok ævinnar leit hann svo á að hér ættu
að starfa sjálfstæðir söfnuðir er sjálfir ákvæðu hver innbyrðis tengsl þeir væru.
43