Ráðunautafundur - 15.02.1995, Blaðsíða 187

179
munandi aðstæðum (Lavelle 1988). Eiginleikar jarðvegs, komastærð, magn lífrænna efna, raki
og hitastig eru umhverfisþættir sem áhrif hafa á ánamaðka.
HVAÐA GAGN GERA ÁNAMAÐKAR í JARÐVEGI?
Frá náttúrunnar hendi eru ánamaðkar sérhæfðir í að brjóta niður lífrænar leifar. Þeir nærast
einkum á rotnandi leifum plantna en gæða sér einnig á smásæjum jarðvegslífverum sem þeir
innbyrða með moldinni. Tegundir eins og stóráni éta nær eingöngu plöntuleifar á yfirborði
jarðvegs, en aðrar tegundir eins og grááni éta blöndu af jarðvegi og vel morknum plöntuleifum
í efstu 10-15 cm jarðvegs. Tegundimar sækja fæðu í mismunandi vist í jarðveginum og éta
plöntuleifar á mismunandi stigum niðurbrots. Sameiginlegt með öllum tegundum er að þær
mylja gróðurleifar og jarðvegskom, blanda þeim saman og stuðla þannig að auknu niðurbroti.
Að lokum ummyndast þessar leifar í ólífræn efnasambönd og þá fyrst getur gróðurinn nýtt sér
næringarefnin á nýjan leik.
Flestar tegundir ánamaðka grafa bæði lóðrétt og lárétt göng í jarðveginn við fæðunám
sitt. Þetta veldur því að jarðvegur í mismunandi jarðvegslögum blandast saman, loftrými hans
eykst og yfirborðsvatn sígur auðveldlega niður í hann. Ánamaðkar fóðra göngin með slími og
saur svo þau falli ekki saman. Sumar tegundir skila hluta af saumum upp á yfirborðið og má
oft sjá saurklepra við op ganganna. í sænsku akurlendi hefur magn ánamaðkasaurs á yfirborði
jarðvegs mælst 5-20 tonn/ha á ári (Boström o.fl. 1983). Að minnsta kosti jafn mikið magn
flyst neðanjarðar. Til samanburðar má geta þess að lífmassi ánamaðka í aldagömlum túnum á
Suðurlandi er svipaður þessu (Hólmfríður Sigurðardóttir og Guðni Þorvaldsson 1995).
Gott dæmi um hagnýta þýðingu ánamaðka er að rætur plantna fylgja oft ánamaðka-
göngum. Þær nýta sér þannig minni mótstöðu í jarðveginum og einnig næringarefni er finnast
í ánamaðkasaur og slími sem þekur veggina. Mikið er af fræjum í ánamaðkasaur þar sem
aðstæður til spírunar eru ákjósanlegar (Thompson o.fl. 1994).
ÁHRIF BÚSETU Á ÁNAMAÐKA
Erfitt er að geta sér til um hvaða breytingar hafa orðið í tegundasamsetningu og þéttleika
jarðvegsdýra frá landnámi. Langtímaáhrif búsetu og ræktunar á ánamaðka hafa lítið verið
rannsökuð hérlendis þangað til á síðustu árum (Jóhannes Sigvaldason 1973, Bengtson o.fl.
1975, Bjami E. Guðleifsson og Rögnvaldur Ólafsson 1981, Hólmfríður Sigurðardóttir og
Guðni Þorvaldsson 1995). Því er einungis hægt að geta sér til um hver heildaráhrifin hafa
orðið á ánamaðka.