Milli mála - 01.06.2016, Blaðsíða 35

ANTON KARL INGASON, EINAR FREYR SIGURÐSSON, JIM WOOD
Milli mála 8/2016 35
skoðuðum við eldri hugmynd um tengsl rökliðafærslna og þess
hvort fast orðasamband geti staðið í þolmynd (Chomsky 1981). Við
höfum hér haldið því fram að ekki sé hægt að túlka föst orðasam-
bönd í gegnum spor rökliðafærslu en það útskýrir hvers vegna þau
eru ekki möguleg í þolmynd (sbr. #Heilinn var brotinn um gátuna).
Íslenska hentar mjög vel til að rannsaka áhrif færslna á orðasam-
bandsmerkingu annars vegar vegna þess að í hefðbundinni þolmynd
(og andi-þolmynd) er rökliðafærsla ekki skyldubundin og hins
vegar vegna þess að í nýju ópersónulegu setningagerðinni (og nýju
andi-setningagerðinni) er rökliðafærsla ótæk. Þolmynd fastra orða-
sambanda er ekki leyfð jafnvel þegar rökliðurinn færist ekki, sbr.
#Það var tekinn þáttur í hlaupinu. Þetta túlkum við þannig að það sé
möguleikinn á færslu andlags sem útiloki orðasambandsmerkingu
ekki síður en færslan sjálf.
Í öðru lagi athuguðum við hversu vel alhæfing Lebeaux (2009) á
við í íslensku um að fylgni sé á milli þess að orðasamband glati orða-
sambandsmerkingu í þolmynd og þess að ákveðnibás orðasambands-
ins sé fastákveðinn hluti þess. Með tilliti til þessa bárum við saman
föst orðasambönd og fastvenslaðar segðir en alhæfing Lebeaux virðist
eiga vel við í íslensku eins og við höfum fært rök fyrir hér — ákveðn-
ibás fastra orðasambanda er mun frekar fastákveðinn, þó með mjög
athyglisverðum undantekningum, eins og við höfum rakið.
Í þriðja lagi skoðuðum við þessa fylgni m.t.t. fasakenningar-
innar en föst orðasambönd eru erfið viðureignar fyrir hana. Það
hefur reynst vera gagnlegt fræðilegt verkfæri að gera ráð fyrir því að
málfræðileg afleiðsla sé áfangabundin og því viljum við ekki varpa
fasakenningunni fyrir róða þótt föst orðasambönd séu til vandræða.
Við settum því fram tilgátu um síðbúna sendingu fastra orðasam-
banda til merkingarfræðihluta afleiðslunnar, en hún samrýmist
fasakenningunni og felur í sér að ef fasi er hluti fasts orðasambands
er leyfilegt að fresta sendingu hans til merkingarfræðihluta afleiðsl-
unnar þangað til kemur að næsta fasahaus.
Hugmyndir Chomskys og Lebeaux kunna að virðast ótengdar
við fyrstu sýn en við teljum að ómöguleiki rökliðafærslna og fast-
ákveðnir ákveðnibásar séu mismunandi birtingarmyndir þess að
allir hlutar fastra orðasambanda eru túlkaðir sem ein heild (ólíkt
fastvensluðum segðum). Það er von okkar að athuganir okkar verði