Milli mála - 01.06.2016, Blaðsíða 178

UNE PENSÉE DE L’EAU
178 Milli mála 8/2016
þegar allt kemur til alls.9 Kenninöfnin, þ.e. þau nöfn sem sýna
hvort viðkomandi kennir sig til föður eða móður, eru sér á parti.
Þau eru miklu fremur hálfgerð auknefni, nánast eins og viðurnefni.
Þau gætu því allt eins verið óbeygð eins og ættarnöfn og milli-
nöfn.10
Nafnið Ester11 var fyrst notað sem eiginnafn seint á 19. öld, sbr.
Guðrúnu Kvaran og Sigurð Jónsson frá Arnarvatni (1991:213). Þess
er jafnframt getið að nafnið sé þekkt úr Biblíunni. Þau lýsa beyg-
ingunni á hefðbundinn hátt, nafnið sé endingarlaust í öllum föllum
nema eignarfalli sem endi á -ar. Beygingarlýsingin í BÍN12 er eins.
Í gagnasafninu Markaðri íslenskri málheild, MÍM13, er ekki að finna
aðra eignarfallsmynd en Esterar.14 En þá er ekki öll sagan sögð. Í
fyrsta lagi er Esterarnafnið mjög oft endingarlaust í eignarfalli. Í
öðru lagi, og það sem athyglisverðara er, eru fjölmörg dæmi um
eignarfallsendinguna -s, endingu sem aldrei hefur verið tengd við
beygingu kvenkyns. Dæmi um hvort tveggja má sjá í þriðja kafla
Því má við bæta að ekki er til þess vitað að fjallað hafi verið sérstak-
lega um s-eignarfall kvenkyns nafna. Að vísu minnist Bandle
(1956) á það í umfjöllun sinni um málið á Guðbrandsbiblíu án þess
9 Hér er vísað til þess að í hinu opinbera kerfi er hver og einn skráður eftir kennitölu sem er ein-
ungis númer; eiginnafnið er skör lægra. Menningarleg staða þess er hins vegar af allt öðrum toga.
Hér er forvitnilegt að líta á það sem fram kemur hjá Gísla Pálssyni (2014:10). Hann vísar til breska
mannfræðingsins Ardener og spurningar hans um nöfn eða tölur. Spurning hans snýst um það í
hvers þágu e-ð sé gert og hver geri það. Nafn er þannig nafnberans, í þágu hans, en það er gefið af
öðrum.
10 Þetta leiðir hugann að notkun orða eins og herra, séra, sör og lafði eða kollega, brama og múlla þegar
þau standa hliðstæð með nafnorði: fara til séra Jóns og frú Jónu eru hér tekin sem dæmi . Þessi
notkun er flókin þegar að er gáð. Vissulega er verið að kveða nánar á um stöðu beggja, annars vegar
sem prests, hins vegar sem giftrar konu. En um leið eru þau þar með aðgreind frá öðrum Jónum
og Jónum. Í þessari stöðu eru orðin séra og frú nánast eins og ábendingarorð sem beygjast ekki,
kannski vegna hlutverks eða stöðu. Sé eiginnöfnunum á hinn bóginn sleppt þarf að skeyta við þau
greini: fara til sérans og frúarinnar. Því er við að bæta að hér er vert að líta til þýsku: Þar er herrann
beygður í aukafalli: Herrn Müller; sjá líka Langendonck (2007:198).
11 Hér verður nafnið ritað Ester, þ.e. án h, nema í beinum tilvitnunum. Rithátturinn er töluvert á
reiki.
12 Sjá http://bin.arnastofnun.is/leit/?id=361956
13 Sjá http://mim.arnastofnun.is/cgi-bin/query_dev.cgi
14 Leit að nafninu Ester á Netinu hefur leitt í ljós að mörg dæmi eru þess að þágufall (og þá þolfall)
fá endinguna -i. Sýnishorn:
vi. Við þökkum Esteri Láru þolinmæðina og þátttökuna. Fjarðarpósturinn 7. árg. 1989, 24. tbl.,
bls. 3; timarit.is
Þess ber líka að geta að tvö dæmi eru um aukaföllin Esteru enda nefnifallið þá Estera. Heimildin er
ein, Bjarmi 17. árg. 1923, 25.–26. tbl., bls. 197; timarit.is.