Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Page 24

23
umfram aðra. Þannig snýr gagnrýni Longinos einungis að því sem gerist í
réttlætingarsamhenginu. Sá vandi sem ég hef bent á snýr hins vegar fyrst og
fremst að uppgötvunarsamhenginu. Ef ég hef á réttu að standa er til útgáfa af
uppgötvunarvandanum svokallaða sem getur orðið til þess að vísindakenn-
ingar sem ekki falla að fordómum eða hlutdrægum hugmyndum vísinda-
manna hverju sinni verði aldrei settar fram, og fyrir vikið séu kenningar
reglulega samþykktar í vísindum án þess að vera bornar saman við aðrar
trúverðugar kenningar.24
Lokaorð: Mikilvægi fjölbreytni í vísindum
Niðurstaða mín er sú að hlutdrægni og fordómar geti haft áhrif á nið-
urstöður vísindastarfs eftir þremur ólíkum leiðum. Í fyrsta lagi getur hlut-
drægni haft áhrif á rökstuðning vísindakenninganna í krafti ósagðra for-
sendna, eins og Longino gerir grein fyrir. Í öðru lagi getur hún haft áhrif
á samþykkt vísindakenninga og/eða miðlun þeirra til almennings, eins og
Douglas færir rök fyrir. Og í þriðja lagi getur hlutdrægni haft áhrif á upp-
götvun og þróun vísindakenninga, eins og ég færði rök fyrir hér að ofan.
Það má því segja að hlutdrægni hafi áhrif á niðurstöður vísindarannsókna
á öllum þremur meginstigum í lífi vísindakenninga, þ.e.a.s. við uppgötvun,
rökstuðning og samþykkt þeirra.
Til að forðast misskilning er rétt að taka fram að ekkert af því sem hér
hefur verið sagt er ósamrýmanlegt því að líta upp til vísinda og telja þau
bestu mögulegu leið okkar til að skilja okkur sjálf og heiminn sem við
búum í. Þótt hlutdrægni geti haft skaðleg áhrif á vísindarannsóknir með
þeim hætti sem ég hef lýst hér er ekkert sem bendir til þess að hlutdrægni
sé af þessum sökum meiri innan vísinda en utan þeirra. Sú tegund hlut-
drægni sem hér hefur verið fjallað um á sér skýra hliðstæðu í daglegu lífi
okkar allra því við erum öll haldin ýmiss konar fordómum sem valda því
að við hunsum skoðanir og hugmyndir sem ekki falla að heimsmynd okkar
hverju sinni. Ég tel því að hlutdrægnisvandamálið sem ég hef verið að
fjalla um sé ekki alvarlegra innan vísinda en utan þeirra.
Reyndar hefur því verið haldið fram með góðum rökum að vísindin
– eða að minnsta kosti góð vísindi – hafi ákveðnar leiðir til að vinna kerf-
isbundið gegn því að hlutdrægni og fordómar hafi þau skaðlegu áhrif sem
24 Vandinn sem ég bendi hér á er líka augljóslega ólíkur vandanum sem Douglas
fjallar um, enda ólíkur og óháður því hvort og hvernig vísindamenn samþykkja þær
knningarnar sem þeir hafa þróað og fært rök fyrir.
HLUTDRæGNi Í VÍSiNDUM