Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Síða 29

28
verkið sem kom út eftir hann var Behemoth, frásögn af ensku borgara-
styrjöldinni.4 Hugsun Hobbes og kenningar hans um eðli samfélags og
stjórnmála eru nátengdar sögulegri greiningu atburða og sagnaritarinn
sem hann lítur mest upp til – Þúkýdídes – er einmitt sá sem gengur hvað
lengst í að gera söguna heimspekilega (og þá er ég ekki bara að hugsa um
sagnaritara í fornöld heldur alla tíð).5
Þúkýdídes er þó ekki sá sem við rekjum upphaf sagnaritunar til. „Faðir
sögunnar“ er Heródótos, sem ritaði um innrás Persa og sigur Grikkja
á þeim (490 og 479). Heródótos er sá sem oftast er vísað til um upphaf
sagnaritunar á Vesturlöndum, þó þeirri heiðursnafnbót hafi jafnan fylgt
niðrandi athugasemd um óáreiðanleika hans. En Heródótos var auðvitað
ekki fyrstur til að skrifa um fortíðina eða til að safna og miðla kerfisbundið
upplýsingum um hana. Hann var hins vegar sá fyrsti til að kenna verk-
efnið við historíē (ἱστορίη) – en saga, sagnfræði og sagnaritun eru íslenskar
útgáfur af þessu orði.6 Frá Heródótosi höfum við nafnið og að verulegu
leyti skilninginn á því hvað saga er. Andstaða Þúkýdídesar við sagnarit-
un Heródótosar gefur sögunni síðan nýja vídd og hann hefur almennt
verið talinn, sérstaklega af „vísindalegum“ sagnfræðingum 19. og 20. aldar,
fyrsti alvöru sagnfræðingur Vesturlanda. Þúkýdídes notar aldrei historía
eða önnur orð af sama stofni, ekki frekar en hann minnist nokkru sinni á
Heródótos í verki sínu. Hins vegar er hann augljóslega undir áhrifum frá
honum og ekki ólíklegt – raunar almennt viðurkennt – að hann sniðgangi
historía einfaldlega til að gera skilin milli sín og Heródótosar skarpari.7
Þegar Aristóteles dregur upp mynd af sagnfræði í Um skáldskaparlistina
(köflum 9 og 23) og ber saman við harmleikinn (sem samkvæmt honum
4 Verkið, sem er í formi fjögurra samtala, kom ekki út fyrr en að Hobbes látnum.
Sjá Thomas Hobbes, Behemoth, or the Long Parliament, ritstj. Paul Seaward, The
Clarendon Edition of the Works of Thomas Hobbes, Oxford: Oxford University
Press, 2010 [1682], bls. 15–16.
5 Um Hobbes og afstöðu hans til Þúkýdídesar sjá t.d. Jonathan Scott, „The Peace of
Silence. Thucydides and the English Civil War“, Oxford Readings in Classical Studies:
Thucydides, ritstj. Jeffrey S. Rusten, Oxford: Oxford University Press, 2009 [1996],
bls. 405–433.
6 Historíē er jóníska myndin af orðinu. Í framhaldinu mun ég oftast nota attísku
myndina, historía (ἱστορία), en jónísku myndina þegar við á.
7 Zacharias Rogkotis, „Thucydides and Herodotus. Aspects of their intertextual
Relationship“, Brill’s Companion to Thucydides, ritstj. Antonios Rengakos og Ant-
onios Tsakmakis, Leiden, Boston: Brill, 2006, bls. 57–86. Rogkotis færir rök fyrir
mun nánari tengslum Þúkýdidesar og Heródótosar en flestir aðrir fræðimenn og
telur lítið hægt að lesa úr þögn Þúkýdídesar.
eiRíkuR smáRi siguRðaRson