Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Side 61

60
Menn geta ekki skilið þessa staðhæfingu nema þeir sjái skyldleika hug-
taksins viðtaks við hugmynd Wittgensteins um málleiki. Að taka þátt í mál-
leik er að breyta með vissum hætti. Ástæðan er sú að málleikir eru málbeit-
ingarhættir, samofnir siðvenjum og lífsháttum.47 Ekki er til nein regla fyrir
því hvernig reglu skuli beita, engin formúla er til fyrir hinni réttu beitingu
reglna. Segjum nú að við teldum okkur hafa fundið reglu (R1) fyrir allri
reglubeitingu. Þá yrðum við að finna reglu (R2) fyrir beitingu R1, reglu
R3 fyrir beitingu R2 og svo koll af kolli. Við lendum í vítarunu, finnum
aldrei hina hinstu, traustu reglu. Ennfremur staðhæfir Wittgenstein að
reglur megi túlka og þeim beita á óendanlega marga mismunandi vegu:
„Þessi var þversögn okkar: Enga stefnu athafna er hægt að ákvarða með
gefnum reglum. Ástæðan er sú að sérhver stefna athafna getur talist vera
í samræmi við reglurnar.“48 Í ofanálag skrifar hann: „Reglur einar nægja
ekki til að skapa virknishátt, dæmi leika líka mikilvægt hlutverk. Reglur
okkar loka ekki öllum dyrum heldur láta bakdyrnar standa opnar og virkn-
ishættirnir verða að standa fyrir máli sínu sjálfir“.49 Athugið áhersluna á
dæmi, samanber mikilvægi skóladæma í huga Kuhns.
Alla vega er Wittgenstein þeirrar hyggju að ekki sé hægt að læra reglu-
beitingu af bókum einum. Læra verði reglubeitingu með æfingu, t.d. með
því að fylgja fordæmi annarra umhugsunarlaust. Við neyðumst til að fylgja
reglum í blindni, af vana og í samræmi við hefðir. Ekki sé hægt að búa til
reglur sem aðeins einn einstaklingur getur fylgt, hann geti aldrei vitað
hvort hann fylgi reglunni rétt eða ímyndi sér það bara. Aðrir verði að
geta gengið úr skugga um hvort hann beiti reglunni rétt. Málbeiting lúti
reglum, því geti menn ekki búið til einkamál sem engum sé kleift að skilja
nema þeim. Þegar allt komi til alls sé hið gefna lífshættir eða menning,
ekki upplifun hugans.50
47 Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations, bls. 6–7 (§11–12).
48 „This was our paradox: no course of action could be determined by a rule, because
every course of action can be made out to accord with the rule.“ Sama rit, bls. 81
(§111).
49 „Not only rules, but also examples are needed for establishing a practice. Our rules
leave loop-holes open, and the practice has to speak for itself.“ (Á þýska frummálinu
talar Wittgenstein um bakdyr, „Hintertüre“, og tek ég tillit til þess í þýðingunni,
hið enska „loop-holes“ er torþýddara). Ludwig Wittgenstein, On Certainty/Über
Gewissheit, þýð. Elisabeth Anscombe, Oxford: Blackwell, bls. 21 (§139).
50 Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations, bls. 81 (§ 201–202), bls. 226 (iixi)
og víðar.
steFán snævaRR