Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Side 139

138
Halda má því fram að skrif Málfríðar séu að einhverju leyti sjálfsþe-
rapía. En sé því þannig farið reynist það tvíbent aðferð því við skriftirnar
rifjast upp minningar sem kalla fram þunglyndi. Í Úr sálarkirnunni leiðir
hún raunar rök að því að upprifjun minninga56 hafi meðal annars átt þátt í
því að Svartapísl var ekki farin fyrir fullt og allt. Hún lýsir einnig hvernig
píslin hrekst burt og segir:
Þessi Dauði Tími, sem Bókin því veldur að ekki fer úr minninu
núna og allir horfnir sem þá voru til, hann hefur orkað svo á mitt
sálaróljós að Svartapísl, hún er komin. Í gær fór hún og það var af
því að gott barn kom með andlitið sitt í dagsljósinu, og heldur sig
geta orðið kappakstursmann, bónda eða hver veit hvað, en kann
ekki skil á einföldum hlutum í eldhúsi. (Barn þetta hið góða, talar
vel).57
Þegar Málfríður stillir barninu og Svörtupísl upp sem andstæðum dregur
það dám af rómantískum hugmyndum átjándu aldar manna um tengsl
barna við guð og náttúruna. Á þeim tíma töldu menn að engin erfðasynd
fylgdi börnum; þau fæddust saklaus og væru nátengdari náttúrunni en þeir
fullorðnu. Einnig var haft fyrir satt að eftir því sem börn yrðu eldri og full-
orðnuðust færðust þau fjær náttúrunni en nær siðmenningunni.58 Ólíkt
önnur þýðing á orðinu spleen er ,milta‘ en samkvæmt vessakenningu Grikkja voru
menn þunglyndir ef þeir höfðu of mikið af svartagalli miðað við aðra vessa. Svarta-
gallið var tengt lifrinni en einnig miltanu; sem skýrir nafngiftina á ljóði Baudelaire.
Sjá Charles Baudelaire, „LXXXi. Ami (Spleen)“, Sýnisbók heimsbókmennta, þýð.
Erlingur H. Halldórsson, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2008, bls. 695 og Galen,
„Function of Diseases of Brain and Spinal Cord“ úr „Diseases of the Black Bile“,
The Nature of Melancholy, bls. 63–68, Oxford, New York o.fl.: Oxford University
Press, 2000. Sporgöngumenn Baudelaires koma einnig til greina t.d. Jean-Paul
Sarte og Albert Camus.
56 Í greininni „Cognitive Aspects of Depression“ bendir Jutta Joormann á að oft geti
upprifjun erfiðra minninga leitt til leiða eða þunglyndis. Sjá bls. 301.
57 Málfríður Einarsdóttir, Úr sálarkirnunni, bls. 30.
58 Sjá Katrín Jakobsdóttir, „Villta barnið og siðmenningin“, Tímarit Máls og menningar
1/2008, bls. 46–56, hér bls. 46. Vert er að nefna að aðalkennismiður þessarar hug-
myndar er Jean-Jacques Rousseau (1712–1778) en á 18. öld andmælti hann hinni
kristnu hefð þar sem börn voru álitin óvitar og þar með ginnkeyptari fyrir syndinni
en þeir fullorðnu sem höfðu öðlast þekkingu á guði. Um þessar hugmyndir má
meðal annars lesa í verki hans Émile eða Um menntun (Émile ou de l´education) sem
kom út árið 1762 og fjallar um barnauppeldi. Sjá Gottskálk Jensson, „Jean-Jacques
Rousseau“, Sýnisbók heimsbókmennta, ritstj. Gottskálk Jensson, Reykjavík: Háskóla-
útgáfan, 2008 bls. 603–604, hér bls. 604.
guðRún steinþóRsDóttiR