Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Side 175

174
ekki endilega fyrri tíma eða síðari.55 Vísindin gátu verið sjálfstæð gagnvart
samfélaginu að því leyti að starfsemi innan þeirra var ekki stýrt opinskátt
af neinu efnahagslegu, pólitísku eða félagslegu forræðisafli. En slíkt sjálf-
stæði hefur orðið fágætara á undanförnum áratugum eftir því sem rann-
sóknir hafa orðið dýrari og upplýsingar í vaxandi mæli orðið mikilvæg-
asti „auður“ hagkerfa um allan heim. Og jafnvel þótt vísindi hafi þetta
sjálfstæði deila þau gildum og hagsmunum samfélagsins og beina sjónum
að því sem vekur forvitni manna á hverjum tíma. Aftur á móti virðast
þær umræður sem fylgdu í kjölfar hugmyndarinnar um að besta þekking
vísinda væri félagsleg smíð hafa valdið þeim misskilningi meðal margra
að náttúran hefði engu hlutverki að gegna í slíkum vísindum. Vitanlega
datt vísindamönnum í félagsfræði vísinda og tækni slík vitleysa ekki í hug.
Orðræðan um félagslega smíð kveikti einnig þá villandi hugmynd að hið
„félagslega“ væri á einhvern hátt óháð vísindarannsóknum og hefði orðið
til á fyrri tímum. En Shapin og Schaffer héldu hins vegar fram gagn-
kvæmum og óslitnum áhrifum samfélags og vísinda. Vísindi væru ævinlega
innan samfélagsins og samfélagið innan vísindanna. Ekki var þar með sagt
að vísindin væru félagslega mótaður „leiksoppur“ síns sögulega tíma, held-
ur tækju þau þátt í helstu hugðarefnum samtímans.
En löngu á undan Shapin og Schaffer voru fræðimenn á sviði andras-
isma, femínisma og stéttamunar þegar farnir að halda því fram að hlut-
drægar og óáreiðanlegar rannsóknaniðurstöður væru það sem búast mætti
við þegar vísindi nytu stuðnings valdamikilla hópa í stéttskiptu samfélagi.
Ennfremur myndu vísindi þá hneigjast til að veita ráðandi hópum innan
slíkra samfélaga fleiri tækifæri. Þeir lögðu áherslu á að það þyrfti að breyta
þessum ranglátu samfélagsgerðum ef vísindi ættu að vera nákvæmari og
samræmast betur lýðræðislegum félagstengslum og að slík vísindastarf-
semi myndi jafnframt fyrir sitt leyti stuðla að breytingum slíkra samfé-
laga.56 Svipuð rök voru sett fram í eftirlendufræðum í Englandi snemma
á níunda áratugnum. Því miður hafa flestar þessar eftirlendurannsóknir,
með nokkrum þýðingarmiklum undantekningum þó, ekki vakið athygli
55 David Hollinger, Science, Jews, and Secular Culture, Princeton, NJ: Princeton
University Press, 1996; Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions.
56 Heimspekingurinn Sarah Richardson („Feminist Philosophy of Science. History,
Contributions, and Challenges?“ Synthese 177/2010, bls. 337–362) er með nytsam-
lega umfjöllun um stofnanatengdar aðgerðir (ráðstefnur og tímaritahefti) í sögu
femínískrar heimspeki frá áttunda áratug síðustu aldar og síðar sem gerðu hana
gríðarlega áhrifamikla utan heimspekinnar, jafnvel þótt hún hafi haldist jaðarsett
innan heimspekisviðsins.
sanDRa HaRDing