Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Qupperneq 6

S a lv ö r N o r d a l
6 TMM 2009 · 3
við uppbyggingu innviða þess heldur tileinkað sér form mun stærri
þjóða. Í raun hafi verið reynt að þenja músarham yfir beinagrind fíls.
Í ljósi þessa er áhugavert að skoða ástæður bankahrunsins hér á landi
en ein skýring þess er að bankakerfið hafi fengið að vaxa langt umfram
það sem stærð þjóðarinnar þoldi. Á undraskömmum tíma uxu íslenskar
fjármálastofnanir úr því að vera fyrst og fremst litlir bankar á heima-
markaði í að verða alþjóðleg fyrirtæki með starfsemi í fjölmörgum
löndum. Samanlögð stærð bankanna var, þegar hámarkinu var náð, um
tíföld landsframleiðsla og einn þeirra náði að skipa sér í hóp 15 stærstu
banka Evrópu þegar best lét. Vöxtur bankanna fyllti margan Íslending-
inn stolti, loksins hefði okkur tekist að hasla okkur völl erlendis svo eftir
væri tekið. Rætt var um útrásina með velþóknun enda virtist sem
Íslendingum væri margt til lista lagt í viðskiptum og gætu jafnvel gert
suma hluti mun betur en nágrannaþjóðirnar, þjóðir með rótgróna
reynslu af viðskiptum og alþjóðlegri bankastarfsemi.
Í ljósi umræðunnar um form og stærð vakna að minnsta kosti tvær
spurningar. Í fyrsta lagi getur of skjótur vöxtur lífvera haft vandamál í
för með sér. Ef of mikil orka fer í vöxtinn er hætt við að lífveran nái ekki
að styrkja innviði sína nægjanlega og það getur valdið alvarlegum kvill-
um. Hið sama átti áreiðanlega við um íslensku fjármálastofnanirnar.
Þær stækkuðu mun hraðar en þær réðu sjálfar við og náðu ekki að
styrkja sitt innra starf til samræmis við útþensluna. En mikilvægara
atriði er þó samhengi þeirra við form og stærð samfélagsins. Hefðum
við haft djúpan skilning á smæð okkar, líkt og Mikael brýndi fyrir
okkur fyrir 17 árum, hefði þessi mikli vöxtur bankanna átt að vekja
okkur ugg frekar en ógagnrýnið stolt. Svo miklum vexti fjármálastofn-
ananna hefði þurft að fylgja samsvarandi stækkun á innviðum íslensks
samfélags, s.s. stjórnkerfi og eftirlitsstofnunum. Og það segir sig nánast
sjálft að við hefðum einfaldlega ekki ráðið við margfalda fjölgun sér-
hæfðs starfsliðs Seðlabanka, viðkomandi ráðuneyta eða Fjármálaeftir-
lits.7 Ekki síst vegna þess að ofvöxtur fjármálakerfisins dró til sín sér-
hæft, metnaðarfullt og vel menntað vinnuafl á mörgum sviðum sem
hvarf þá að sama skapi úr menntakerfinu, stjórnkerfinu eða öðrum
geirum viðskiptalífsins. Íslensk þjóð er einfaldlega of fámenn til að hún
beri svo hraðan vöxt á afmörkuðu sviði án þess að það komi verulega
niður á öðrum sviðum samfélagsins.
Fámennið hér á landi sníður okkur þröngan stakk í mörgu tilliti.
Kostnaðurinn við að halda úti litlu samfélagi með eigin tungu og menn-
ingu í stóru og strjálbýlu landi er hár.8 Það er gömul saga og ný að það
er dýrt að vera Íslendingur. Til að reka fjölbreytt samfélag með svo fáum
TMM_3_2009.indd 6 8/21/09 11:45:27 AM