Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Síða 8

S a lv ö r N o r d a l
8 TMM 2009 · 3
þeim einstaklingum sem hafa staðið í brúnni. Þá blasir líka enn betur
við að lítil þjóð hefur ekki efni á öðru en að hafa sitt besta fólk við
stjórnvölinn. Við, sem samfélag, höfum ekki tekið þessa staðreynd nógu
alvarlega og ekki haft nógu mikinn metnað fyrir hönd stofnana okkar
og stjórnkerfis – eins og pólitískar mannaráðningar bera með sér. Ef til
vill er ástæðan sú að lengi vel var íslenskt samfélag tiltölulega lokað og
þurfti lítið að glíma við alþjóðleg málefni. Með aukinni þátttöku í
erlendum viðskiptum hefur hins vegar orðið gjörbreyting á. Athafnir
Íslendinga eru í auknum mæli undir erlendri smásjá og þá reynir á
íslenskt stjórnkerfi sem aldrei fyrr. Í þeirri viðureign verður starfsfólk í
stjórnsýslunni að standast erlendum samverkamönnum snúning og því
verður að vera valinn maður í hverju rúmi.
Stormurinn gárar allt vatnið
Fjármálakreppunni sem gekk yfir á haustmánuðum, og lék okkar smáu
þjóð ótrúlega grátt, var stundum líkt við hvirfilbyl. Ekki einasta hrundu
bankarnir hver af öðrum heldur náðu áhrif þess hruns inn á öll svið
samfélagsins sem segja má að hafi umturnast á nokkrum dögum. Hvers
vegna kom hin alþjóðlega fjármálakreppa svona illa við okkur? Þessari
spurningu er vafalaust hægt að svara með margvíslegum hætti en eina
skýringu finnum við ef við lítum til náttúrulögmálanna. Í náttúrunni er
þekkt að sterkir vindar hafi meiri áhrif á lítið og grunnt vatn en það sem
dýpra er. Þegar hvirfilbylurinn gekk yfir heiminn í haust hafði hann að
sama skapi meiri áhrif á okkar litlu tjörn en djúp höfin víða annars stað-
ar og náði að koma hreyfingu á allt vatnið sem rauk í allar áttir.
Þó að við höfum sjaldan eða aldrei lent í viðlíka hvirfilbyl og gekk yfir
á haustmánuðum þekkjum við vel hvernig sterkir samfélagslegir straum-
ar og tíska hafa hvað eftir annað náð að koma róti á okkar litlu tjörn.
Yfirborðsáhrifin ná inn í hvern krók og kima samfélagsins því undir er
ekkert dýpi sem lætur ekki haggast. Við erum einfaldlega of fá til að hafa
fjölbreytta undirhópa með ólíkar hugmyndir og lífsstíl sem skýrir að
hluta til þá hjarðhegðun sem myndast frekar í litlu samfélagi en stóru.
Þessi hvirfilbylsáhrif koma fram með ýmsu móti og valda því meðal
annars að erjur og ágreiningur geta auðveldlega raskað jafnvægi sam-
félagsins. Erjur Sturlungaaldar eru dæmi um átök þar sem valdajafn-
vægið raskaðist og þær höfðu áhrif nánast á hvern mann í landinu. Við
þurfum þó ekki að fara 800 ár aftur í tímann til að finna dæmi um það
hve erfiðlega hefur gengið að leysa úr ágreiningi eða takast á við vanda-
söm málefni. Slík mál hafa tilhneigingu til að fara eins og stormur um
TMM_3_2009.indd 8 8/21/09 11:45:27 AM