Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Side 16

16 TMM 2009 · 3
B ó k m e n n t a h á t í ð
seint úr minni og því ekki að ástæðulausu að þeir eru mjög tortryggnir á hvers
konar erlend afskipti af innanríkismálum.
Aga Djan bindur vonir við að Shahbal taki við teppasölunni þegar hann vex
úr grasi en Shahbal vill til náms í Teheran. Háskólinn í höfuðborginni fóstrar
róttækar stúdentahreyfingar og Shahbal hrífst með straumnum. Þar svipar
honum til höfundarins Kaders Abdollah, sem barðist með neðanjarðarhreyf-
ingu sem vildi hrinda keisaranum frá völdum. En ólíkt Shahbal, sem fremur
launmorð, hafði Kader Abdollah aðeins pennann að vopni.
Mohamed Reza Pahlavi var besti vinur sem Vesturveldin hefðu getað hugsað
sér í Miðausturlöndum, tryggur og stöðugur framfarasinni, sem tryggði
aðgengi Vesturlanda að olíu. Hans eigin þjóð sá hann í gerólíku ljósi. Pahlavi
var vænisjúkur vígbúnaðarfíkill sem barði niður pólitíska andstöðu, af ótta við
að verið væri að brugga honum launráð.
Róttæka klerkahreyfingin í hinni rótgrónu helgiborg Qom gagnrýnir keis-
arann hástöfum og elur á óánægju almennings. Þaðan kemur langþráður
vonbiðill og biður um hönd dóttur ímamsins í mosku hússins. Hinn ungi
Galgal leynir því ekki að hann tilheyri róttækri klerkahreyfingu, hann hreykir
sér af því. Aga Djan veltir fyrir sér hvort bónorðið sé að undirlagi klerkahreyf-
ingarinnar; hvort tilgangurinn sé að setja róttækan klerk inn í aðalmoskuna í
Sanadjan til að breiða út byltingarboðskapinn.
Galgal veldur nokkrum usla þegar hann tekur við ímamsstöðunni. Til að
byrja með er hann varkár; hann veit sem er að leyniþjónustan situr um hann.
En þegar á að opna kvikmyndahús í borginni þeytir hann byltingarlúðra. Til
að bæta gráu ofan á svart á eiginkona keisarans, Farah Diba, að klippa á borð-
ann, – sú bersynduga kona, að mati klerkastéttarinnar. Farah Diba féll mjög vel
í kramið á Vesturlöndum, líkt og keisarinn. Hún gekk ekki með blæju og hvatti
íranskar konur til dáða. Hún beitti sér einarðlega fyrir réttindum kvenna og
studdi við bakið á írönsku menningarlífi.
Aga Djan nær að afstýra þessari smábyltingu Galgals sem lætur sig hverfa úr
húsi moskunnar skömmu seinna. Hann kemur við sögu seinna, sem innsti
koppur í búri í stóru byltingunni.
– – –
Olíukreppan árið 1973 var himnasending fyrir Írana. Verðhækkanir á olíu ríf-
lega fjórfölduðu þjóðartekjurnar nánast á einni nóttu. En vopnin snerust fljótt í
höndunum á Pahlavi keisara. Ómarkviss eyðsla ríkisins olli þenslu og verð-
bólgu. Nauðsynjar hækkuðu í verði upp úr öllu valdi. Á sama tíma nutu einka-
vinir keisarans þess þegar hann einkavæddi ríkisfyrirtækin eitt af öðru. Þegar
leið á áttunda áratug tuttugustu aldar var því fólkið í landinu orðið langþreytt á
því að keisarinn virtist hafa tapað öllu sambandi við almenning í landinu.
Það má segja að byltingin hafi byrjað í janúar 1978. Þá skaut lögregla á
mótmælendur í klerkaborginni Qom og nokkrir létust. Fjöldi látinna er mjög
á reiki, eins og vill verða í byltingum. Að íslömskum sið var haldin arba’een
TMM_3_2009.indd 16 8/21/09 11:45:28 AM