Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Qupperneq 65

TMM 2009 · 3 65
N g ũ g ĩ wa Th i o n g h ’o
og hlutverk tungumálsins í sköpuninni og meira um efnistök og landfræðileg-
an uppruna höfunda (s.st.).
En þversögnin lá vitanlega í loftinu, hvernig átti að fjalla um afrísk viðfangs-
efni án tengingar við tungumálið, án tengingar við þann bókmenntaarf sem
höfundarnir fengu úr móðurmáli sínu? Svörin voru veikburða og á þá leið að í
raun væri verið að varðveita afrískan bókmenntaarf með því að rita á hinum
fáguðu evrópsku tungumálum. Eða eins og Ngũgĩ orðar það, „líkt og verið væri
að bjarga afrískum tungumálum frá sjálfum sér“ (7). Rök þekktra höfunda eins
og Chinua Achebe og Gabriels Okara síðar meir voru lituð af þessu viðhorfi og
í tilvitnun til þess fyrrnefnda bendir Ngũgĩ á sektarkenndina sem þessu fylgir
og lætur síðan kné fylgja kviði með langri tilvitnun í Okara þar sem hann
kveðst telja að þýða eigi afrískan bókmenntaarf nánast bókstaflega á það Evr-
ópumál sem viðkomandi höfundur notar. Þannig megi henda reiður á „félags-
legum normum, viðhorfum og gildismati“ afrískra þjóða (8). Ngũgĩ spyr í
framhaldinu þeirrar nánast retorísku spurningar sem tvístrar þessum rökum:
Hvers vegna, spyr ég, ætti afrískur höfundur, eða hvaða höfundur sem er, að verða
svo upptekinn af því að nýta móðurmál sitt til að auðga aðrar tungur? Hvers vegna
ætti hann að telja það vera sérstakt hlutverk sitt? Við spyrjum okkur aldrei: hvernig
getum við auðgað okkar eigin tungu? (s.st.).
Spurningin er meira en réttmæt, að minnsta kosti ef litið er til þeirrar hugs-
unar sem að baki bjó hjá höfundunum sem vildu skilgreina og skrifa „afrískar
bókmenntir“. Vitaskuld geta höfundar afsalað sér þeim ættboga sem uppruni
þeirra og tungumál eru og einbeitt sér að því að rita „heimsbókmenntir“ á
hvaða því máli sem þeir ráða við og vafalaust má finna dæmi um þá, en þó er
það nú svo að jafnvel höfundar á borð við Nabokov og Kundera, sem flýðu
heimaland sitt og skiptu um tungumál, losna aldrei alveg við uppruna sinn,
enda kannski útilokað. Bókmenntasögurnar hafa líka gleymt mörgum höf-
undum sem rituðu prýðilega texta á erlendu máli, t.d. latínu, kannski vegna
þess að samband þeirra við hinn mállega veruleika samtíma síns var rofið.3
Ngũgĩ fer í framhaldinu nákvæmlega yfir tengsl þessara, að hans dómi,
ranghugmynda um tungumál afrískra bókmennta og heimsveldisstefnunnar
og beitir við það efnishyggjulegum rökum í anda Frantz Fanons sem hann
vísar til þegar í upphafi; markmiðið með nýlendustefnunni var að arðræna
nýlendurnar og eitt öflugasta verkfærið fólst í því að ná valdi yfir menningu
alþýðunnar og framandgera hana.
Annar, þriðji og fjórði hluti bókarinnar leggja út af þessum meginályktunum
Ngũgĩs og fjalla um tungumál afrísks leikhúss, afrískra skáldsagna og að
lokum um það sem kalla má leitina að hlutverki afrískra bókmennta. Í öðrum
og þriðja hluta fer hann nánar yfir viðhorf sín í tengslum við eigin verk á
gíkújú, en tengir þau einnig þeim bókmenntaarfi Evrópu sem hann notar
einmitt til að augða sína eigin tungu.
Verkefnið sem olli því að hann fór yfirleitt að skrifa á gíkújú var einmitt
leikritið Ég giftist þegar mér sýnist og þar lýsir hann samstarfi sínu við þorps-
TMM_3_2009.indd 65 8/21/09 11:45:33 AM