Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Síða 97

A ð l e s a Í s l a n d s k l u k k u n a í k r e p p u n n i
TMM 2009 · 3 97
verksins sem harmleiks hljóðaði upp á að maðurinn lyti óumflýjanlegum for-
lögum sem væru óháð vilja mannsins og óskiljanleg í eðli sínu.42
Í þessu sambandi er mat Sveins Bergsveinssonar frá fimmta áratuginum
áhugavert. Hann leit á fyrsta hluta verksins sem sögulega skáldsögu með sterka
samtímavísun eins og að framan getur. Sveinn taldi annan hlutann, Hið ljósa
man, hins vegar ástar- og örlagasögu. Með örlögum átti hann þó við baráttu
einstaklings gegn vissum tegundum þjóðfélagsafla þar sem mættust tilfinn-
ingar einstaklings og þjóðfélags- eða aldarandi, og taldi að ávallt ríkti spenna
milli tilfinninganna annars vegar skyldu einstaklingsins og þjóðfélagsandans
hins vegar.43 Skilningur Sveins á örlögunum var því allt annar en Kristjáns
Karlssonar. Sveinn taldi Eld í Kaupinhafn loks hvorki vera örlagasögu og né
harmsögu heldur „harmasögu“ sem fjallaði einkum um stjórnmálabaráttu
þjóðar.44 Taldi hann verkið fyrst og fremst „raunasögu“ en ekki harmsögu, sem
og að hlutskipti sögupersónanna næði aldrei harmsögulegu risi í þessum hluta
verksins.45
Gunnar Kristjánsson gerði einnig tilraun til að endurtúlka verkið án skír-
skotunar til sögu eða pólitíkur. Má líta á túlkun hans sem guðfræðilega en
hann taldi meginþema Íslandsklukkunnar vera baráttu fyrir réttlætinu sem
sameinaði allar þrjár höfuðpersónurnar þrátt fyrir að hugmyndir þeirra um
réttlætið færu ekki alltaf saman.46 Hann leit á Arnas sem aðalpersónu verksins
og taldi hann fulltrúa „klassískra viðhorfa til mannlegra höfuðdyggða“, hug-
sjónamann sem berðist fyrir lífsgildum „sem þekkja engin landamæri og tak-
markast heldur ekki við tíma né rúm“. Er þar einkum átt við réttlætið sem er
ekki aðeins ein af kristnu dyggðunum sjö heldur einnig ein frumhugmynd-
anna í platónskri hugsun. Taldi Gunnar að sama skilning á réttlætinu mætti
finna hjá Jóni Hreggviðssyni.47
Hér hefur verið litið svo á að Íslandsklukkan sé klassískt skáldverk sem lifir
sínu eigin lífi og öðlast stöðugt nýja tilhöfðun við breyttar aðstæður.
Heimildir og hjálpargögn
Texti:
Halldór Laxness, 1991: Íslandsklukkan. 5. útg. Reykjavík, Vaka–Helgafell.
Af vefnum:
Lehmann, Paul L., 1972: „Contextual Theology.“ Theology Today. Vol 29, No. 1. April 1972 Slóð:
http://theologytoday.ptsem.edu/apr1972/v29–1–editorial2.htm (sótt 25.5. 2009).
Útgefin gögn:
Ármann Jakobsson, 2001: „Fjallkonan með unglingaveikina. Óþjóðleg túlkun á Íslandsklukk-
unni.“ Heimur skáldsögunnar. Ritstj. Ástráður Eysteinsson. (Fræðirit Bókmenntafræðistofn-
unar Háskóla Íslands. 11.) Reykjavík, Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands. S. 31–42.
Ástráður Eysteinsson og Eysteinn Þorvaldsson, 1996: „Modern Literature.“ Iceland The Republic.
Handbook Published by the Central Bank of Iceland. Ritstj. Jóhannes Nordal og Valdimar Krist-
insson. Reykjavík, Seðlabankinn. S. 264–286.
Biblían, 2007. Reykjavík, Hið íslenska biblíufélag, JPV. (Lúkasarguðspjall (Lk).)
TMM_3_2009.indd 97 8/21/09 11:45:36 AM