Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Síða 118

S i g u r j ó n Á r n i E y j ó l f s s o n
118 TMM 2009 · 3
úreltar. Í alkemíunni fær trúarlegi þátturinn sjálfstætt vægi. Náttúrusýn
og helgunarhugmyndir alkemíunnar finna sér nú farveg í dulhyggjunni
(Jakob Böhme 1575–1624), rómantísku stefnunni, þýsku hughyggjunni
(Friedrich W. Schelling 1775–1854), ýmsum bræðra- og systrafélögum
eins og hjá frímúrurum og í rósarkrossreglunni. Afstaða kirkjuyfirvalda
til alkemíunnar var nokkuð samstiga mati vísindasamfélagsins. Kirkjan
hafnar henni sem náttúruvísindum en virðir táknmál og táknheim
hennar. Þar má greina þætti sem varpa ljósi á sálarlíf mannsins og
áherslur sem eru settar fram af miklu innsæi og næmi um tilvistarlega
stöðu mannsins. Þetta eru atriði sem Johann Wolfgang von Goethe
(1749–1832) og August Strindberg (1849–1912) nýttu sér, sem og Carl G.
Jung (1875–1961) í sálgreiningu sinni.27
Rit alkemista eru hlaðin táknum sem þarf mikla þekkingu til að ráða
í en flókið myndmál tryggði að sérþekking héldist innan afmarkaðs
hóps. Það hafði svipað hlutverk og einkaleyfi á vissum efnasamböndum
í dag. Þess vegna koma snemma fram á sjónarsviðið skýringarrit við
helstu rit alkemista. Í þeim var bæði fengist við skýringar á efnaferlum
og helgunarferlinu sem liggur alkemíunni til grundvallar. Mörg tákn-
anna hafa því einungis trúarlega skírskotun og eru hugsuð sem við-
fangsefni persónulegrar íhugunar. Carl G. Jung nýtti sér þetta táknkerfi
til að varpa ljósi á atriði sem sálgreiningin fæst við. Þessi nálgun er
áhugaverð en umdeild.28
Í bókum sínum nýtir Bjarni táknheim alkemíunnar en hann er mörgum
lesendum ókunnugur. Þetta hefur í för með sér að frásögnin verður oft
framandi og illskiljanleg venjulegum lesanda. Viðfangsefni bókanna
sem greining á tilvistarlegri stöðu nútímamannsins hættir því til hverfa
inn í heim fantasíunnar.
Borgin bak við orðin og Næturvörður kyrrðarinnar
Þegar í öðrum kafla fyrri bókarinnar tengir Bjarni sögu sína við tákn-
heim alkemíunnar. Þar segir frá þrá Salómons konungs eftir að búa til
„hið upprunalega efni“ (prima materia) sem veita muni fólki vald til að
breyta steinum í gull. Blindi sjáandinn, sem konungurinn einn þekkir
og er hans helsti ráðgjafi, hefur upplýst Salómon um að prima materia
sé „[þ]ögnin sem ríkti áður en heimurinn varð til“ (B 21).
Hér er vísað í þekkt minni úr dulspekinni, um að maðurinn eigi að
sökkva inn í þögn og djúp sjálfsins til upphafsins áður en sköpunin varð,
til þess að verða eitt með Guði.29 Bjarni tengir þessa hugmynd við hlut-
TMM_3_2009.indd 118 8/21/09 11:45:37 AM