Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Síða 47

Ú r d a g b ó k u m M a t t h í a s a r 19 9 9 – 2 0 0 0
TMM 2009 · 4 47
V
„Þetta er að verða harla spennandi…“
28. október 2000, laugardagur
Kvöldið
… Allt venjulegt fólk er óvenjulegt. Það hættir að vera venjulegt þegar
það er komið í samfélag við þjóðina, eða mergðina. Þá breytist það í þjóð
eða samtíð, breytist í mergð. En hvað er fólkið, eða öllu heldur fólkið í
landinu? Það eru einstaklingar sem breytast í hóp. Þessi hópur hefur til-
hneigingu til samhugsunar, en ekki einstaklingshugsunar og þá er hætt
við sérkennin hverfi og verði samkenni. Einkenni fólks eru sérstæð, þau
eru skemmtileg, en samkennin eru heldur hvimleið. Þau hafa tilhneig-
ingu til að leiða til hópskoðana, þ.e. þau eru forsenda tízku og merkja
svokallaðan samtíma. Þessi einkenni byggjast yfirleitt á liðamótalausri
hugsun og lítilli frjósemi. Helzt verða allir að vera eins. Fjölbreytnin
hverfur og nú er raunar svo komið að „karektérarnir“ í miðbænum í
gamla daga eru horfnir af götunum og einsfólk tekið við þjóðfélaginu.
Þessi einsmenning er ekki háleit, hún er miklu fremur lágkúruleg. Hún
kallar ekki á frumleika; kallar ekki á það sem einkennir kristindóminn
öðru fremur, þ.e. að guð muni sjá um velferð hvers og eins; ekki hópsins,
heldur einstaklingsins. Af þeim sökum getum við orðið sáluhólpin.
Það er einn skemmtilegasti þátturinn í kristinni trú að einstakling-
urinn fær að njóta sín andspænis fyrirheitinu. Hann deyr ekki sem
hópsál. Hann deyr sem einstaklingur. Hann deyr einn. Og hvað sem
allri hópsál líður þá getur enginn dáið fyrir annan. Við verðum a.m.k.
að deyja sjálf. Og það er hverjum manni ærin raun. Samt segir Manfred
Byrons þar sem hann er að príla í Alpafjöllum: Það er þá ei svo erfið
þraut að deyja! (M. Joch.)
Ég var að lesa athugasemd eftir Sigurð Þór Guðjónsson um minningar-
greinar. Hann gagnrýnir þær eins og aðrir, en telur að þeim hafi ekkert
farið aftur; þvert á móti. Hann telur að minningargreinar séu skrifaðar
inn í staðlað form og raunar staðlaða hugsun; staðlað viðhorf. Það má vel
vera, ég veit það ekki. En hitt er ljóst, hann misskilur eðli minningar-
greina. Þær eru ekki endilega skrifaðar í því skyni að lýsa eiginleikum
hins látna. Þær gera í raun engar kröfur til þess að vera mannlýsingar.
Minningargreinar eru sprottnar af allt öðrum ástæðum. Þær eru
sprottnar af löngun fólks til að sýna öðrum ást eða kærleika; eða ein-
faldlega virðingu þótt ekki sé annað. Þær eru sprottnar af mennskri
TMM_4_2009.indd 47 11/5/09 10:12:59 AM