Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Síða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2009 · 4
um. Frelsið er ekki sjálfsagt, það grundvallast á valdi og misvægi. Rétt eins og
hnattrænt flandur á einkaþotum skilur eftir sig kolvetnisspor sem einhvern
veginn þarf að þrífa, þá þarf að taka til eftir hið ljúfa líf neyslunnar enda þótt
afleiðingarnar sjáist ekki frá okkar hefðbundna útsýnisstað, ekki frekar en
kolvetnissporið. Á Vesturlöndum hafa breyttir framleiðsluhættir gert heilu
stéttirnar úreltar; einkavæðing og afbygging regluverksins hafa sleppt fjölþjóð-
legum fyrirtækjum lausum á almenning en skörpustu skilin hafa að sjálfsögðu
skapast á milli fyrsta heimsins og svo hinna heimanna sem koma aftar í talna-
röðinni, annars heimsins og þess þriðja, „þróunarríkjanna“ sem ekki hafa fylgt
stórstígum framfaraskrefum okkar. Sambandið milli „okkar“ og þeirra hefur
sjaldan verið flóknara en einmitt nú – á tímum sem Samuel Huntington kenn-
ir á heldur misvísandi hátt við „átök menningarheima“ en mætti sennilega
frekar lýsa sem sársaukafullu breytingarferli sem gengið hefur yfir rótfastar
valdablokkir heimsins.3
1.
Það er um margt villandi að hefja umfjöllun um skáldverk eftir Auði Jónsdótt-
ur með orðinu „póstmódernismi“. Ó-póstmódernískari höfundur en Auður
hefur fram til þessa verið vandfundinn í íslenskum samtímabókmenntum,
enda hefur hún jafnan virst vera á þeirri skoðun að hefðbundnar byggingarein-
ingar skáldsögunnar séu traustar og standi fyllilega fyrir sínu enda þótt tím-
arnir hafi tekið stakkaskiptum. Hingað til hefur það verið innihaldið sem
skiptir máli í sögum Auðar, sjálft næringargildið, en ekki útlitið eða nýjabrum
í framreiðslu og samsetningu. Að þessu leytinu til hefur Auður átt lítið sam-
merkt með þeirri póstmódernísku sýn, þeirri björtu sjálfsmeðvitund og flökt-
andi sjálfsrýni sem gera textaafurðir nýbylgjunnar að eins konar bókmennta-
legum endurskinsmerkjum, hlutum sem glitra í ljósgeislum leslampans og
tryggja þannig fjarlægð sína frá lesandum. Í fyrstu láta skáldsögur Auðar ekki
mikið yfir sér, stíllinn er látlaus og bygging þeirra hefur jafnan verið línuleg;
sjónarhornið að sama skapi óumdeilt og afstaða höfundar skýr; stundum er
höfundarafstaðan jafnvel svo skýr og áberandi að það jaðrar við uppivöðslu-
semi, aðrar raddir og sjónarhorn fá ekki að hljóma. En þetta þýðir þó ekki að
hugtakaþyrpingin umhverfis póstmódernisma sé merkingarsnauð þegar hugað
er að verkum Auðar. Líkt og komið hefur fram ber póstmódernismi með sér
fjölda ólíkra fylgihnatta og skírskotana, enda er um listafræðilegt og fagur-
fræðilegt hugtak að ræða, og gildishlaðið sem slíkt, en einnig félagsfræðilegt og
pólitískt verkfæri; hinn póstmóderníski veruleiki er veruleiki síðkapítalismans
og hnattvæðingarinnar. Þegar litast er um í íslenskri skáldsagnagerð er ljóst að
enginn hefur gert sér þennan veruleika, eins og hann birtist þegar blæju
neyslufrelsis og forréttinda er svipt burtu og raunveruleiki „peninganna“ birt-
ist, eins og Lyotard orðar það, að efniviði á sambærilegan hátt og Auður Jóns-
dóttir.
Í inngangi að nýlegu ritgerðarsafni sem Auður ritstýrði í félagi við Óttar M.
TMM_4_2009.indd 122 11/4/09 5:44:45 PM