Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Page 123

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 4 123
Norðfjörð, Íslam með afslætti, þar sem fjallað er um vandasamt samband ísl-
ams og vestursins, sjálfa höfuðsögu samtímans, segir meðal annars að bækur
„eig[i] jú að fá að njóta sín sem órjúfanlegur þáttur af samfélagsumræðunni
jafnt sem heimsumræðunni“.4 Þessi orð koma auðvitað frá ritstjórunum
báðum og vísa sérstaklega til viðkomandi greinasafns, en þau má í vissum
skilningi yfirfæra á skáldverk Auðar sem virðast einmitt oft og tíðum eiga
brýnt erindi við samfélagslegan veruleika, og þá ekki síst með þeim hætti að
tengja samfélagsumræðuna eins og henni vindur fram á Íslandi við erlenda
strauma. Í hverri skáldsögunni á fætur annarri hefur Auður fjallað um sam-
skipti fólks sem tilheyrir ólíkum menningarheimum og hún hikar ekki við að
sviðsetja verk sín á erlendri grund. Flókinn veruleiki valdatengsla og aðstöðu-
munar er kallaður fram og bent er á hvernig hegðunarmynstur sem einkennist
af valdamisvægi grundvallist jafnan á pólitískum og þjóðfélags-efnahagslegum
forsendum. Þannig er líka óhætt að segja að í þematískum skilningi skapi stöð-
ug og gagnrýnin umfjöllun Auðar um hið „útlenda“ og samband þess við hið
„íslenska“ – samskipti „okkar“, forréttindahópa vestrænna lýðræðisríkja, við
alla „hina“, óheppna íbúa öngstræta og afdala hins hnattvædda heims – henni
allmikla sérstöðu í íslenskum nútímabókmenntum. Auður fæst við stór við-
fangsefni. Hún virðist hafna þeirri hugmyndafræði að sjálfhverf tjáning lask-
aðs sjálfs sé hin eina færa mótspyrna andspænis föllnum kapítalískum heimi.
Þess í stað grundvalla pólitískar hugmyndir formgerð skáldsagna hennar, hún
umfaðmar hugsjónir og hugmyndafræði sem drifkraft fyrir skáldskap. Þetta
gefur verkum hennar sérstakt og áleitið yfirbragð og getur verið krefjandi og
haft hugvekjandi áhrif á lesendur. Á hinn bóginn er pólitísk sannfæring vit-
anlega engin ávísun á góðar bókmenntir. Þótt höfundur beri í brjósti brenn-
andi sannfæringu um að fjölmenningarsamfélagið Ísland sé orðið til og hafi
verið til um alllangt skeið þótt um það hafi ríkt þagnarhjúpur í menningunni,
og að þennan þagnarhjúp beri að rjúfa – og hversu hárrétt sem allt þetta er – þá
leiðir sú sannfæring ekki sjálfkrafa að marktæku skáldverki, líkt og önnur
skáldsaga Auðar, Annað líf (2000), er dæmi um. Í þeirri skáldsögu voru efnis-
tökin að vísu nægilega athyglisverð í sjálfu sér til að lesandi sýndi slakri
úrvinnslunni nokkurt umburðarlyndi.
Þarna er á ferðinni ein fyrsta skáldsagan sem tekur á hinu nútímalega fjöl-
menningarsamfélagi sem smám saman hefur orðið til á Íslandi.5 Leitast er við
að veita innsýn í líf tælensks nýbúa í Reykjavík, ungrar og glæsilegrar fyrrver-
andi vændiskonu sem kemur til landsins sem eins konar „póstlistabrúður“
(með nokkrum mikilvægum fyrirvörum) og framvindan lýsir sambandi henn-
ar við beitingakarlinn Guðjón, mann á sextugsaldri sem veitir henni húsaskjól
(og deilir með henni svefnherbergi og innan skamms rúmi). Hér fer margt
úrskeiðis, yfirbragð skáldsögunnar er klaufalegt og sjónarhornið á líf nýbúans
litast af stöðluðum formgerðum og tekst því aldrei að vera sannfærandi. En
tilraun er engu að síður gerð til að skapa samhengi fyrir skáldlega umfjöllun
um hið útlenda í miðju hins innlenda, að víkka þematískar lendur íslenskra
skáldsagna með því að birta mynd af samskiptum vitundar sem mótuð er í
TMM_4_2009.indd 123 11/4/09 5:44:45 PM